ელენე გიუნაშვილი
ილიას სახელმწიფო უნივერსიტეტი (ასოცირებული მკვლევარი)
ფილოსოფიის დოქტორი
თბილისი, საქართველო
0000-0003-1271-8354
ელენე გიუნაშვილი
ილიას სახელმწიფო უნივერსიტეტი (ასოცირებული მკვლევარი)
ფილოსოფიის დოქტორი
თბილისი, საქართველო
0000-0003-1271-8354
საქართველოს სასანური გლიპტიკა:
შესწავლის ისტორია და თანამედროვე კვლევის საკითხები
აბსტრაქტი
უძველესი დროიდან საქართველოს მჭიდრო კონტაქტები ჰქონდა აღმოსავლეთის ქვეყნებთან, კერძოდ კი ირანთან, რომლის უშუალო მეზობლობას დიდი მნიშვნელობა ჰქონდა საქართველოს პოლიტიკური და კულტურული ისტორიისათვის.
საქართველოში სასანურ ირანთან ურთიერთობის ნიშნები ჩნდება მე-3 ს-ის მიწურულსა და მე-4 საუკუნეში, თუმცა სასანური გლიპტიკის ნაწარმი ქართლში შემოსვლას იწყებს, ძირითადად, მე-4 საუკუნიდან. სასანური გემების უხვი რაოდენობით შემოსვლა მე-5 საუკუნის მეორე ნახევრიდან იწყება და გრძელდება მე-6-7 საუკუნეების განმავლობაში, რაც განპირობებული იყო ერთი მხრივ, სასანურ ირანთან ინტენსიური ვაჭრობის დაწყებით, ხოლო მეორე მხრივ, სამხრეთ კავკასიაში ირანის პოლიტიკური პოზიციების თანდათანობით გაძლიერებით, რასაც 532 წელს ქართლში მეფობის გაუქმება მოჰყვა.
საქართველოში მოპოვებულია საკმაოდ მრავალრიცხოვანი (150-ამდე) სასანური გემა. მათ შორის უმეტესობა არქეოლოგიური გათხრების შედეგად არის აღმოჩენილი, ნაწილი შემთხვევით არის მიკვლეული, ხოლო ზოგიერთი სავარაუდოდ, ადგილობრივი წარმოშობის მინაბაძებია, კერძოდ ბრინჯაოს საბეჭდავები და მინის ჩამონასხამები.
საქართველოს სასანური გემების უმრავლესობა ინახება ს. ჯანაშიას სახელობის საქართველოს მუზეუმის გლიპტიკის ფონდში.ბევრი მათგანი გამოუცემელია.
საქართველოს სასანური გლიპტიკის ნიმუშების კვლევის საკითხებს თავიანთ შრომებში ეხებოდნენ ქართველი და უცხოელი მეცნიერები (მ.ლორთქიფანიძე, ა. ზახაროვი, მ. მაქსიმოვა, მ. წოწელია, ა. ბორისოვი, ვ. ლუკონინი, ფ. ჟინიუ, პ. გოლიზნიაკი)
საქართველოში აღმოჩენილი სასანური გლიპტიკის ძეგლები სისტემურად შეისწავლა ცნობილმა ქართველმა გლიპტიკოსმა ქეთევან ილიას ას. რამიშვილმა და თავის საეტაპო მონოგრაფიაში „სასანური გემები საქართველოში“ (1979) წარმოაჩინა მათი ღრმა კვლევა და თანდართული ძალზე შთამბეჭდავი კატალოგი.
ჩვენს მოხსენებაში განხილული იქნება გამოცემული და გამოუცემელი სასანური გლიპტიკის შემდეგი ძირითადი ნიმუშები: მამაკაცთა პორტრეტები, რომლებიც გამოსახულია ლითონის ფარაკიან საბეჭდავ-ბეჭდებზე, ინტალიოებზე, ქვის საბეჭდავებსა და თიხის ბულებზე. აგრეთვე განვიხილავთ საბეჭდავებს, რომლებზეც გამოსახულია ღვთაებები და ფანტასტიკური არსებები, გმირისა და ცხოველის ბრძოლა, ზოროასტრულ რელიგიასთან დაკავშირებული სიუჟეტები, ცხოველები, ფრინველები, სასანურ და სასანურის გავლენით შექმნილ ქრისტიანულ ბულებზე აღბეჭდილი მონოგრამა-ნეშანები და სხვ.
ჩენი მოსაზრებით, მრავალრიცხოვანი სასანური გლიპტიკური ძეგლების აღმოჩენა, რამაც დიდი გავლენა მოახდინა ქართული ქრისტიანული სიუჟეტების ჩამოყალიბებაზე, მნიშვნელოვანი დადასტურებაა სასანური ირანსა და ქართლის სამეფოს შორის მჭიდრო პოლიტიკური, კულტურული და ეკონომიკური ურთიერთობისა ადრეულ შუა საუკუნეებში.
საქართველოს მუზეუმებში დაცული სასანური გლიპტიკის ძველი და ახალი კოლექციები მოითხოვს სისტემატიზაციასა და კვლევას თანამედროვე დონეზე და საერთაშორისო სამეცნიერო წრეებისთვის მათ ფართოდ წარმოჩენას.
საკვანძო სიტყვები: სასანური ირანი, ადრე ქრისტიანული საქართველო, ირანული გლიპტიკა,