ნინო შიოლაშვილი

ნინო შიოლაშვილი

 

ისტორიის დოქტორი

ანდრია პირველწოდებულის სახელობის ქართული უნივერსიტეტი

ასოცირებული პროფესორი

თბილისი, საქართველო
ORCID:

shiolashvilinino7@gmail.com

ბერი ეგნატაშვილის ერთი ადგილის დაზუსტებისათვის

(თექთურმანიძეთა გვარის ისტორიისათვის)

 

XV საუკუნის საქართველოში ცენტრალური ხელისუფლების მოშლის შედეგად წარმოიქმნა ახალი ფეოდალური ინსტიტუტი – სათავადოები, რომლებიც ნახევრად დამოუკიდებელ პოლიტიკურ-ადმინისტრაციულ ერთეულს წარმოადგენდნენ. ქართლის სამეფოში შემავალი ერთ-ერთი ასეთი ძლიერი  სათავადო  იყო არაგვის საერისთაო. მისი წარმოშობისა და  ერისთავების ვინაობის შესახებ ისტორიულ წყაროებსა და სამეცნიერო ლიტერატურაში სხვადასხვა მოსაზრება არსებობს. წყაროთა ერთი ნაწილი ერისთავებად შაბურისძეებს ასახელებს, ზოგიერთი ცნობით კი – თექთურმანიძეებს, ჭარმეულებს, ბაზალისძეებს და სიდამონიძეებს. განსხვავებულია  ბერი ეგნატაშვილის ცნობა, რომლის თანახმადაც „ხევის პატრონები“ იყვნენ თექთურმანისძეები, რომლებიც არაგვის ერისთავების წინაპრებმა ამოწყვიტეს და ხევს დაეპატრონნენ. თექთურმანიძეთა „ხევის პატრონობის“ საკითხი გარდა ზემოთხსენებული წყაროსი არსად დადასტურებული არ არის.

ეგნატაშვილის ეს ცნობა მეცნიერთა ნაწილის მიერ უკრიტიკოდ იქნა მიღებული. რითიც საფუძველი დაედო მცდარ მოსაზრებას, ხევის ტერიტორიაზე დამოუკიდებელი პოლიტიკური ერთეულის – საერისთავოს არსებობას თექთურმანიძეთა დინასტიით სათავეში. ბერი ეგნატაშვილის ნაშრომს რომ ბევრი უზუსტობა და შეცდომები ახასიათებს,  ეს ჯერ კიდევ მისი დროის ცნობილმა ისტორიკოსმა ვახუშტი ბატონიშვილმა შეამჩნია და სათანადოდ გააკრიტიკა. მისი პერიოდის უცნობი კრიტიკოსი მას   „შურით და მტერობით“ მოქმედ მწერლად მოიხსენიებს, ხოლო ივანე ჯავახიშვილი კი მის თხზულებასთან  დაკავშირებით ბევრ ისტორიულ ნაკლოვანებასა და ანაქრონიზმებზე მიუთითებდა.

არაგვის საერისთაოს შესწავლასთან დაკავშირებით მეცნიერებმა გარკვეული ადგილი დაუთმეს თექთურმანიძეთა საკითხს და საკუთარი მოსაზრებებიც გამოთქვეს, მაგრამ, აღნიშნული საგვარეულოს ისტორია დღემდე საგანგებოდ არავის  უკვლევია.

საქართველოს მთიანეთის ისტორიის,  მისი საზოგადოების სოციალური და პოლიტიკური სტრუქტურის პირველხარისხოვანი წყაროების (გერგეტის „სულთა მატიანე“, „ძეგლი ერისთავთა“ და გიორგი ბრწყინვალის „ძეგლის დადება“)  ანალიზის შედეგად ხევის ტერიტორიაზე დამოუკიდებელი, ცალკე საერისთაოს კვალი არ იკვეთება. ამას გარდა, ნიშანდობლივია, რომ გერგეტის „სულთა მატიანე“, რომელიც საგანგებოდ  მოიხსენიებს არაგვის ერისთავებს (რამდენიმე დინასტიას), ქვენიფნეველებს და ათაბაგებსაც კი, არ იცნობს თექთურმანიძეებს. თავისთავად გაუგებარია, ბერი ეგნატაშვილის ცნობა თექთურმანიძეების „ხევის პატრონობის“ საკითხი. თუმცა, ჩვენი ვარაუდის გასამყარებლად საჭიროა დამატებითი სხვა მასალის მეშვეობით აღნიშნული საკითხის ღრმა კვლევა. ასეთი სამუშაოს ჩატარება კი ხანგრძლივ დროს მოითხოვს, როგორც საბუთების ძიების, ისე მათი კვლევა-დამუშავების მხრივ.

 

საკვანძო სიტყვები: ბერი ეგნატაშვილი, თექთურმანიძეთა გვარი,  სათავადოები, საქართველოს მთიანეთის ისტორია