გელა ქისტაური

ისტორიის დოქტორი

საქართველოს საპატრიარქოს წმიდა ანდრია პირველწოდებულის

სახელობის ქართული უნივერსიტეტი

ასოცირებული პროფესორი

ORCID: https://orcid.org/0000-0002-6643-9740  

g.kisrauri@sangu.edu.ge

არაგვის საერისთავოს მმართველობითი სტრუქტურა და არაგვის ერისთავთა სოციალური მდგომარეობა XVIII საუკუნის ბოლოსა და XIX საუკუნის დასაწყისში

1743 წელს ბეჟან არაგვის ერისთავის მკვლელობის შემდეგ, არაგვის საერისთავო საუფლისწულოდ იქცა. აღნიშნული გეოგრაფიული არეალი სამართავად გადაეცათ ერეკლე მეორის შვილებს. 

არაგვის საერისთავოს ჯერ ერეკლე მეორის უფროსი ვაჟიშვილი ვახტანგი განაგებდა, მისი გარდაცვალების შემდეგ ლევან ბატონიშვილი, ხოლო მის შემდეგ კი ვახტანგ (ალმასხანი) ბატონიშვილი. 

როგორც ნარატიული წყაროებიდან ირკვევა, ბეჟან არაგვის ერისთავის მკვლელობის შემდეგ, ვახტანგ ბატონიშვილის მცირეწლოვნობის გამო, არაგვის ერისთავთა საგამგებლო ტერიტორია სამართავად ჯიმშერ ჩოლოყაშვილს კი გადაეცა, მაგრამ, არა როგორც ახალ ერისთავს, არამედ, როგორც მეფეზე დამოკიდებულ მოხელეს. 

როგორც ჩანს, არაგვის საერისთავოში უფლისწულთა მოღვაწეობის პერიოდში, ამ ტერიტორიულ ერთეულში განსხვავებული მმართველობითი სტრუქტურა ჩამოყალიბდა, კერძოდ კი დაახლოებით შემდეგი ფორმით: მეფე, – უფლისწული, – უფლისწულზე დამოკიდებული მოხელე-?, - მოურავი და მთიულეთში მცხოვრები სამეფო ოჯახის ერთგული ,,კაცნი“, რომლის შესახებაც მოხსენების დროს უფრო ვრცლად ვისაუბრებთ.

დოკუმენტურ წყაროებზე დაყრდნობით, მოხსენებაში განსაკუთრებით ხაზი ექნება გასმული XVIII საუკუნის მიწურულსა და XIX საუკუნის დასაწყისში, არაგვის ერისთავთა საგვარეულოს წარმომადგენელთა მცდელობას, მოხსენიებულ ისტორიულ-ეთნოგრაფიულ მიკრო რეგიონში ძველი სტატუსის აღდგენის შესახებ.

ქართლ-კახეთის სამეფოს სახლსა და ყოფილ არაგვის ერისთავთა შორის, დაძაბული ურთიერთობა რომ არსებობდა, ამის ნათელი დამადასტურებელია 1801 წელს ვახტანგ (ალმასხანი) ბატონიშვილის მიერ კნორინგთან გაგზავნილი წერილი. დასახელებული წერილი ქართულ ისტორიოგრაფიაში საყოველთაოდ ცნობილია. მაგრამ, ამ წერილის გარდა, არსებობს კიდევ ერთი ისტორიული წყარო, რომელშიც მოთხრობილია არაგვის ერისთავთა საგვარეულოს წარმომადგენლის - ბეჟანის ძალისხმევა, ძველი პოლიტიკური და სოციალური სტატუსის აღდგენის მცდელობის შესახებ, რომლის დროსაც, მთელი ამ პრობლემური პროცესების დროს, როგორც ბეჟანის მოკავშირე, წინა პლანზე წამოწეულია ლომისის ეკლესია. რატომ მაინც და მაინც ლომისის ეკლესია?! - ჩვენს ხელთ არსებული სხვა კლასიფიკაციის ისტორიული წყაროების მონაცემების მიხედვით, ლომისის წმიდა გიორგის სახელობის ეკლესია, არა მარტო რელიგიური კუთხით, არამედ პოლიტიკური და სოციალური დატვირთვითაც, განსაკუთრებით მნიშვნელოვანი ყოფილა ერეკლე მეორის სამეფო ოჯახისთვის.

აქედან გამომდინარე, ჩვენ ვფიქრობთ, რომ, არაგვის ერისთავთა საგვარეულოს წარმომადგენლის – ბეჟანის მიზანიც ზუსტად ის ყოფილა, რომ, სწორედ აღნიშნული ეკლესიის პოზიცია გამხდარიყო მისთვის, არაგვის საერისთავოს ტერიტორიაზე, ერისთავის ხელისუფლების ახლიდან მოპოვების//დაბრუნების კანონიერი ლეგიტიმურობის გარანტი.

 

საკვანძო სიტყვები: არაგვის საერისთავო, არაგვის ერისთავთა სოციალური მდგომარეობა, არაგვის ერისთავები XVIII ს-ის ბოლოსა და XIX ს-ის დასაწყისში