ია ღადუა
ფილოლოგიის დოქტორი
გიორგი ლეონიძის სახელობის ქართული ლიტერატურის სახელმწიფო მუზეუმი
უნიკალურ წიგნთა კოლექციის კურატორი
თბილისი, საქართველო
ORCID: https://orcid.org/0000-0002-7434-2519
ია ღადუა
ფილოლოგიის დოქტორი
გიორგი ლეონიძის სახელობის ქართული ლიტერატურის სახელმწიფო მუზეუმი
უნიკალურ წიგნთა კოლექციის კურატორი
თბილისი, საქართველო
ORCID: https://orcid.org/0000-0002-7434-2519
გალაკტიონის ფაქსიმილესა და გრაფემატული თავისებურებების
გამოყენება ხელნაწერთა დათარიღებისთვის
აბსტრაქტი
გრაფემატული კვლევები, რომლებიც ციფრული ჰუმანიტარიის მიმართულებას წარმოადგენს, იძლევა საშუალებას, არა ჰიპოთეტურად, არამედ მეცნიერული კვლევების საფუძველზე ვისაუბროთ ტექსტის დათარიღებაზე. დროთა განმავლობაში, წლების მანძილზე, ავტორის ხელწერას უვითარდება სპეციფიკური მახასიათებლები. ამიტომაც ერთი ავტორისთვის დამახასიათებელი სპეციფიკა და სტილი წლების მიხედვით უნდა იყოს შესწავლილი. ასეთი ტიპის კვლევისას უდიდესი მნიშვნელობა ენიჭება თითოეულ დეტალს. ამ დროს განსაკუთრებით ბევრ მასალას იძლევს ფაქსიმილეები, რადგან ცნობილი ფაქტია, რომ მწერლები თუ საზოგადო მოღვაწეები ფაქსიმილეს/ფაქსიმილეების შემუშავებაზე საგანგებოდ მუშაობენ. გალაკტიონის ფაქსიმილეები კი მართლაც შესანიშნავი წყაროა და გვაძლევს საშუალებას, თვალი მივადევნოთ თითოეული გრაფემის განვითარებასაც და სტილიზებასაც.
გალაკტიონ ტაბიძის არქივი, რომლის უდიდესი ნაწილი დაცულია გიორგი ლეონიძის სახელობის ქართული ლიტერატურის სახელმწიფო მუზეუმში, გრაფემატული კვლევისთვის საინტერესოა იმდენად, რამდენადაც მასში დიდი რაოდენობით გვხვდება როგორც თარიღიანი, ისე უთარიღო ტექსტები და ეს მასალა დროის 52-წლიან ინტერვალს მოიცავს. პოეტის არქივში 1905-1959 წლების უამრავი თარიღიანი ხელნაწერია დაცული, ასევე ბევრია უთარიღოც.
რაც შეეხება გალაკტიონის ფაქსიმილეს, პოეტი ამ მხრივაც გამორჩეულია და მისი ხელრთვები საოცრად მრავალფეროვანია. არის პერიოდები, როდესაც ყოველ ლექსს ყოველ გვერდზე დართული აქვს ხელმოწერა; ასევე, ერთ გვერდზე რამდენიმე ხელმოწერაა, რაც გვაჩვენებს, როგორ ამუშავებს პოეტი მათ..
იმისთვის, რომ გამოგკვეკვეთა გალაკტიონის ფაქსიმილეს თავისებურებები, ყველა ხელნაწერი დავამუშავეთ წლების მიხედვით და შევადგინეთ შესაბამისი ბაზა, რომელმაც საშუალება მოგვცა, დავკვირვებოდით, როგორ ამუშავებდა პოეტი ხელწერას, რა კომპონენტს ამატებდა ან აკლებდა, როდის გვხვდებოდა სტილიზებული (მაგალითად, დაბოლოება ვიოლინოს გასაღების ფორმით, რომელიც ხშირად გვხვდება). ბაზის ანალიზის შედეგად გამოიკვეთა რამდენიმე თავისებურება, როგორიცაა ის ფაქტი, რომ სიმეტრიისა და სტილიზებისთვის იყენებს როგორც ჰორიზონტალურ ხაზებს, ისე ასოების ნაწილებს. 1907-1915 წლებში ამკვეთრებს გ და ტ ასოებს და ფაქსიმილეს დაბოლოებას დართულ ზედა და ქვედა, ჰორიზონტალურ ხაზებს. 1916 წლიდან კი ცვლის დამოკიდებულებას, არ იყენებს პარალელურ ხაზებს და ამკვეთრებს მხოლოდ ასოებს, ძირითადად - გ, ლ-ს ზედა ხაზს, ტ, ნ ასოებსა და ზოგჯერ ო-საც. 1916-1919 წლებში სამიოდე შემთხვევა გვაქვს. ძირითადად კი ამ ტიპის მუშაობას იწყებს 1922 წლიდან და აგრძელებს ბოლომდე, 1958 წელსაც გვხვდება სტილიზებული ასოები.
ფაქსიმილეს ამ ქრონოლოგიურმა ჩარჩომ და ასევე, კვლევისას გამოკვეთილმა სხვა გრაფემატულმა თავისებურებებმა საშუალება მოგვცა დაგვეთარიღებინა დაუთარიღებელი ხელნაწერები.
საკვანძო სიტყვები: გრაფემატიკური კვლევები; გალაკტიონი; ავტოგრაფი; ფაქსიმილია.
როგორ იქცა რაფიელ ერისთავის იუბილე სახალხო ზეიმად
აბსტრაქტი
რაფიელ ერისთავის ღვაწლი მისსავე სიცოცხლეში დააფასა ქართველმა ერმა, როდესაც 1895 წლის 22 ოქტომბერს საყვარელი პოეტისა და საზოგადო მოღვაწის 50 წლის იუბილე საზეიმოდ აღნიშნა. ეს დღე იმთავითვე სამართლიანად იწოდა საერო დღესასწაულად.
იუბილეს ინიციატორი აკაკი წერეთელი გახლდათ, რომელმაც 1895 წლის 22 მაისის გაზეთ „კვალში“ დაბეჭდილ სტატიაში რაფიელ ერისთავის ღვაწლზე ისაუბრა და ქართველ ერს შეახსენა, თუკი მისი მოღვაწეობის 50 წლის იუბილეს არ აღვნიშნავთ, დიდი უმადურობა იქნება ჩვენი მხრიდანო. სტატიას სათაურიც შესაფერისი შეურჩია მგოსანმა - „საყურადღებოთ“. აკაკის მოწოდებას მყისიერად გამოეხმაურა ჯერ გაზეთი „კვალი“, შემდეგ „ივერია“ და ასე დაიწყო მზადება დღესასწაულისთვის.
„კვალის“ რედაქცია გულისყურით მოეკიდა აკაკის მოწოდებას და საერთო განცხადება დაბეჭდა, რომ რაფიელ ერისთავის იუბილეს გადახდისთვის შეკრებილიყვნენ და თარიღიც დაენიშნათ. მას მყისიერად გამოეხმაურა „ივერია“ და ეს ბუნებრივიცაა. რაფიელ ერისთავის იუბილე ხომ იმდენად მნიშვნელოვანი და ღირებული იყო ქართველი ერისთვის, გაზეთი „ივერია“ გვერდს ნამდვილად არ აუვლიდა. იუბილეს შესახებ პირველი ინფორმაცია „ივერიაში“ 27 მაისს ჩნდება, მეთაური წერილის სახით, რომლის ავტორია ლალი, იგივე გიორგი ლასხიშვილი. უნდა აღინიშნოს, რომ რაფიელ ერისთავის იუბილეს შესახებ სტატიები ძირითადად გიორგი ლასხიშვილის მიერაა დაწერილი. ამ წერილით „ივერია“ ეხმიანება აკაკის წერილს იუბილეს გამართვის შესახებ და იმედს გამოთქვამს, რომ ამ შემთხვევაში ქართველი ერი არ გამოიჩენს ჩვეულ დაუდევრობას.
მართალია, 1889 წელს ექვთიმე ხელაძემ ერთ წიგნად შეკრა და გამოსცა საიუბილეო მასალები, მაგრამ მასში ძირითადად მოცემულია ინფორმაცია 22 ოქტომბერს გამართული საზეიმო დღესასწაულისა. თუმცა, არანაკლებ საყურადღებოა იუბილეს მზადების დეტალები და ქრონოლოგიური სურათი, რადგან მზადების პროცესში ბევრი პრობლემაც წამოიჭრა, თუნდაც საორგანიზაციო კომიტეტების პასიურობა, რომლის შესახებ ასე აქტიურად წერდა გაზეთი „კვალი“.
ჩვენ დავძებნეთ და თავი მოვუყარეთ პრესაში გამოქვეყნებულ თითოეულ წერილს, მოგონებას და ასე აღვადგინეთ იმდროინდელი რეალური სურათი, თუ ვისი ხელშეწყობით, მზაობით, შრომითა თუ ორგანიზებით შედგა რაფიელ ერისთავის იუბილე, როგორ ემზადებოდა თითოეული კუთხე, რეგიონი ამ დღისთვის.
ასევე, დეტალურადაა წარმოჩენილი იუბილეც, შთამბეჭდავი და ხალხის სიყვარულით გაჯერებული დღესასწაული. სწორედ ეს იყო ის ფასდაუდებელი ჯილდო, რომელიც ქართველმა ერმა „სამშობლო ხევსურისას“ ავტორს უძღვნა და რომელმაც იუბილარს ათქმევინა: „ერთი წავა და სხვა მოვა ტურფასა საბაღნაროსა, მაგრამ რაღა სჯობს ამ გრძნობას საერთოს, სანეტაროსა!...“
საკვანძო სიტყვები: რაფაელ ერისთავი, იუბილე, აღნიშვნა.