ლია ქაროსანიძე

ლია ქაროსანიძე

ფილოლოგიის მეცნიერებათა დოქტორი

თსუ არნოლდ ჩიქობავას სახელობის ენათმეცნიერების ინსტიტუტი

თარგმნითი ლექსიკონებისა და სამეცნიერო ტერმინოლოგიის განყოფილების ხელმძღვანელი

ORCID: 0009-0005-4555-2049

l.karosanidze@gmail.com

რაფიელ ერისთავი – XIX საუკუნის ქართული ტერმინოლოგიური 

პოლიტიკის განმსაზღვრელი

როგორც ცნობილია, წარმატებული ტერმინოლოგიური მუშაობისთვის უმნიშვნელოვანესია მისი მართვა, შეთანხმებული მუშაობა, რაც ადვილი მოსაგვარებელი არ არის. მე-20 საუკუნიდან დღემდე მრავალი საერთაშორისო სტანდარტია შექმნილი, რომლებშიც სხვადასხვა ქვეყნის გამოცდილების საფუძველზე სწორი ტერმინოლოგიური მუშაობის დაგეგმვის, მართვის  წესებია ჩამოყალიბებული.   როგორ შეძლეს XIX საუკუნის ბოლოს საქართველოში კოორდინირებული მუშაობა, სხვადასხვა ჯგუფის გაერთიანება?  ეს უდავოდ გასაკვირია და კიდევ ერთხელ, სხვა მიღწევებთან ერთად,  გვაჩვენებს ამ ეპოქის  ქართველი განათლებული საზოგადოების სახეს. 

ყველაფერი კი იმ განცხადებით იწყება, რომელშიც სახელოსნო სასწავლებლის მასწავლებლებმა ა. ღულაძემ და ი. მრევლიშვილმა ტერმინოლოგიის დამუშავების საკითხი დასვეს: პირველი სირთულე, რომელიც ამ განცხადებაში გამოიკვეთა, ტერმინოლოგიური სიჭრელის მოგვარება იყო: „ტერ¬მი¬ნე¬ბი გვაქვს, მაგ¬რამ გა¬ფან¬ტუ-ლია; სა¬ჭი¬როა მა¬თი შე¬კრე¬ბა და გამო¬ცხა¬დე¬ბა სა¬ყო¬ველ¬თაო სა¬ხმა¬რებ¬ლად, რომ ყველ-გან ერ¬თგვა¬რი ტერ¬მი¬ნე¬ბის ხმა¬რე¬ბა იქ¬ნეს შემო¬ღე¬ბუ¬ლი და არ ხელ¬მძღვა¬ნე¬ლობ¬დეს მას¬წავ¬ლე¬ბე¬ლი თა¬ვის¬თა¬ვად მო¬გო¬ნე¬ბუ¬ლის ტერ¬მი¬ნე¬ბით“; მეორე და მნიშვნელოვანი საკითხი თავის ნებაზე მიშვებული ტერმინთშემოქმედების მოწესრიგებაა:  „დღე¬ვან-დლა¬მდის, ვინც კი მო¬ჰკი¬დებ¬და ხელს, მარ¬ტო თა¬ვის ქე¬იფ¬ზედ ად¬გენ¬და ტერ¬მი¬ნებს და ამის გამო ლი¬ტე¬რა¬ტუ¬რა¬ში ერ¬თსა და იმა¬ვე სა¬გნის სა¬ხე¬ლად ათას ტერ¬მინს შე-ხვდე¬ბით, რო¬მე¬ლიც რევს და უკან აყე¬ნებს სა¬ქმეს“.

შეიძლება ითქვას, რომ ეს წერილი გახდა ტერმინოლოგიური მუშაობის კოორდინაციის საკითხის დასმის საფუძველი ამ დროის საქართველოში. და¬წეს¬და სა¬ტერ¬მი¬ნო¬ლო¬გიო სხდო¬მე¬ბის მო¬წვე¬ვა. ამის შე¬სა¬ხებ გა¬ზეთ „დრო¬ე¬ბა¬ში“ გამო¬ქვეყ-ნდა გან¬ცხა¬დე¬ბა, რო¬მელ¬შიც აღ¬ნიშ¬ნუ¬ლი იყო, რომ 20 გი¬ორ¬გო¬ბის¬თვეს, შა¬ბათს, და-ნიშ¬ნულია კრე¬ბა, რო¬მელ¬ზე¬დაც უნ¬და შე¬მუ¬შავ¬დეს და გამო¬იკ¬ვლი¬ოს ქარ¬თუ¬ლი სა-მეც¬ნი¬ე¬რო ტერ¬მი¬ნე¬ბი ყვე¬ლა სა¬სწავ¬ლო სა¬გნე¬ბი¬სა. პირ¬ვე¬ლი სა¬ტერ¬მი¬ნო¬ლო¬გიო კრე¬ბა შე¬დგა 1882 წ. 20 ნო¬ემ¬ბერს (გი¬ორ¬გო¬ბის¬თვეს) ქა¬ლა¬ქის სამ¬მარ¬თვე¬ლოს დარ¬ბაზ¬ში. კრე¬ბის თავ¬მჯდო¬მა¬რედ ერ¬თხმად აირ¬ჩი¬ეს რაფიელ ერის¬თა¬ვი. ეს¬წრე¬ბოდ¬ნენ: ილია ჭავ¬ჭა¬ვა¬ძე, აკაკი წე¬რე¬თე¬ლი, ივანე მა¬ჩა¬ბე¬ლი, იაკობ გო¬გე¬ბაშ¬ვი¬ლი, ზაქარია ჭი¬ჭი¬ნა¬ძე, მასწავლებლები და საზოგადოების სხვა წარმომადგენლები. 

ტერმინოლოგიურ კრებებზე გამოიკვეთა ქართული ტერმინოლოგიური მუშაობის გეგმა, იმსჯელეს ქართული ტერმინოლოგიის ხასიათზე, რომლის შესახებაც კრების მონაწილეებს განსხვავებული თვალსაზრისები ჰქონდათ. სწორედ ამ სხდომებზე ჩამოყალიბდა XIX საუკუნის ტერმინოლოგიური პოლიტიკა, რომლის თეორიული საფუძველი, გარკვეულწილად, იკითხება რაფიელ ერისთავის  მნიშვნელოვან წერილში „რამდენად მართალია, რომ ქართულ ენას სიღარიბე დასწამეს“. მოხსენებაში განვიხილავთ  იმ შედეგებს,  ქართველი საზოგადოების სწორად დაგეგმილმა  ტერმინოლოგიურმა მუშაობამ  რომ მოიტანა, რომლის   მთავარი წარმმართველი რაფიელ ერისთავი იყო.

 

ლიტერატურა:

იორდანიშვილი ლ., რაფიელ ერისთავის ენა, 2013, თბილისი;

ვაშაკიძე ი., ტერმინთშემოქმედების პრინციპები XIX საუკუნის II ნახევრის საქართველოში, 2009, თბილისი;

ტერმინოლოგიის პოლიტიკის სახელმძღვანელო, ტერმინოლოგიის პოლიტიკის შემუშავება და ენობრივ საზოგადოებაში დანერგვა, მოამზადა ტერმინოლოგიის საერთაშორისო საინფორმაციო ცენტრმა (Infoterm), პარიზი, 2005, ქართულად თარგმნა პროფ. ზაალ კიკვიძემ, 2020, თბილისი;

ქაროსანიძე ლ.,  ქართული ტერმინთბანკი და ტერმინოლოგიური პოლიტიკა საქართველოში, კრებული „ტერმინოლოგიის საკითხები“, V, (ISSN 1987-7633), 2022-2023, თბილისი. 

 

საკვანძო სიტყვები: რაფიელ ერისთავი, ტერმინოლოგია, ტერმინოლოგიური პოლიტიკა.