დათო ტაბახმელაშვილი
დოქტორანტი
სოხუმის სახელმწიფო უნივერსიტეტი
თბილისი, საქართველო
დათო ტაბახმელაშვილი
დოქტორანტი
სოხუმის სახელმწიფო უნივერსიტეტი
თბილისი, საქართველო
1789 წელს ყარსის ბრძოლაში გარდაცვლილი ბებურიშვილების
ვინაობის გარკვევისათვის
აბსტრაქტი
ვაჩნაძეთა ფეოდალურ გვარს განსაკუთრებული ადგილი ეკავა საქართველოში ფეოდალურ საგვარეულოთა შორის. ამ გვარის წარმომადგენლები გამორჩეულად ერთგულებდნენ მეფის ხელისუფლებას, რასაც ადასტურებს ვაჩნაძე-ბებურიშვილთა მიმართ სამეფო ხელისუფალთა მიერ გაცემული დოკუმენტები ( სასისხლო სიგელები თუ სხვა). სამშობლოსა და მეფის ერთგულებისა და თავდადების ერთ-ერთი გამორჩეული მაგალითია 1789 წელს ყარსთან მომხდარი ბრძოლა. ერეკლე მეფის ბრძანებით მისი შვილიშვილი დავით ბაგრატიონი ( გიორგი XII-ის ძე) გაემართა ათასი კაცით ყარსის დასალაშქრად. ლაშქრობა წარმატებული აღმოჩნდა, უამრავი ტყვე ჩაიგდეს ხელში, თუმცა, როდესაც უკან გამობრუნდნენ თურქთა ჯარი დაეწიათ და კვლავ ბძოლა გაიმართა. მეორედ გამართულ ბრძოლაში კვლავ ქართველებმა იმარჯვეს, მაგრამ ამ ბრძოლაში თურქთაგან მოიკვლნენ ძმები ბებურიშვილები. ამ ამბავს აღვგიწერს თეიმურაზ ბაგრატიონი „ახალ ისტორიაში“ და ასევე, იგივე ავტორი, უფრო დეტალურად „დავით ბაგრატიონის ისტორიში“ მოგვითხრობს. „არამედ მოიკლნეს ბრძოლასა ამას შინა წინაშე მეფისა ძისა ერთბამად ორნი ძმანი კახელნი, თავადთა ძენი, გვარად ბებურიანნი, რომელნიცა დიდისა სიმხნით ბრძოდეს თურქთა და რაოდენნიმე ძლიერნი თურქთანი მოიკლნეს მათ მიერ, ხოლო თურქნი მრავალნი მოსწყჳდნეს და შეიპყრნეს მას დღესა შინა მხედრობამან მეფის ძისამან და სდევნნეს იგინი ფრიად შორს ადგილისა მისგან, სადაცა პირველად ჰყვეს ბრძოლაჲ ვიდრე ჟამადმდე მწუხრისა...“ (თეიმურაზ ბაგრატიონი, „დავით ბაგრატიონის ისტორია“, გვ. 24-25).
ძმები ბებურიშვილების შესახებ სხვა ნარატიული წყარო არ გვაქვს. ცნობილია, რომ ვაჩნაძეების განსახლების არეალი კახეთის საკმაოდ ბევრ სოფელზე ვრცელდებოდა. იოანე ბატონიშვილის თხზულებიდან „შემოკლებით აღწერა საქართველოსა შინა მცხოვრებთა თავადთა და აზნაურთა გვარებისა“ ჩვენთვის ცნობილი ხდება თუ სად მკვიდრობდნენ (რომელ სოფელში/სოფლებში) ბებურო-ვაჩნაძეები. იოანე ბაგრატიონი აღნიშნავს, რომ:
„…ვაჩნაძეები ესენი არიან მამულით სახელებითაც სხვა გვარად წოდებულნი, ესე იგი, ასათის შვილებად და აგათოშვილებად და ონანა შვილებად, ხოლო პირველნი არიან ამათ შორის მოსახლენი: 1) ბებურის შვილები, 2)ყაპას შვილები, 3)გიორგის შვილები, 4) აიდებურის შვილები, 5)თამარის შვილები და ომანის შვილები. ესენი სახლობენ კარდენახს. ხოლო აგათოშვილები - ბაკურციხეს და ონანაშვილები - კოლაგს...“.
იოანე ბატონიშვილის თხზულების ამ მონაკვეთიდან ირკვევა, რომ ბებურიშვილების განსახლების არეალი სოფ. კარდენახია. ასევე აღსანიშნავი ფაქტია ისიც, რომ სოფ. კარდენახში ვაჩნაძეთა ფეოდალურ გვარს თავისი საგვარეულო სასაფლაო ჰქონდა. ამასთან დაკავშირებით საინტერესო ცნობას ვხვდებით ვახუშტი ბაგრატიონის თხზულებაში „აღწერა სამეფოსა საქართველოსა“. თხზულებაში, მე-19 საუკუნეში გადამწერის მიერ ჩამატებულ ტექსტში, საინტერესო ინფორმაციაა დაცული. კერძოდ, ამ სოფელში ( კარდენახი) არის წმ. საბას სახელობის მონასტერი, რომლის სასაფლაოც ვაჩნაძეთა გვარს ეკუთვნის. (ვახუშტი, 544, 7).
სწორედ სოფელ კარდენახში არსებული წმ. საბას სახელობის მონასტრის ეზოში, აღმოჩნდა საფლავის ქვის ფრაგმენტი, რომელზეც წერია, რომ საფლავი ეკუთვნის გავაზის მოურავ რევაზს, რომელსაც გარდაეცვალა ორი ძე („რ(ო)(მ)(ე)ლსაცა მიმტაცნა მახჳლმან სიკუდილისამან და მოკუფხლნა ორნი სასურუჱლნი ძენი ჩემნი“) და თვითონაც მათთან ერთად განისვენებს. ლაპიდარული წარწერიდან ცნობილია რევაზ ვაჩნაძის გარდაცვალების თარიღი – იგი 1808 წელს გარდაიცვალა. გამომდინარე აქედან, ვფიქრობთ, რომ ყარსის ბრძოლაში გარდაცვლილი ძმები ბებურიშვილები და რევაზ ვაჩნაძის საფლავის ქვის წარწერაში ნახსენები ‘’ძენი’’ ერთი და იგივე პიროვნებები არიან.
საკვანძო სიტყვები: ბებურიშვილი-ვაჩნაძე, ძმები ბებურიშვილები.