ნოდარ არონიშიძე

ნოდარი არონიშიძე

გ. ჩუბინაშვილის სახელობის ქართული ხელოვნების ისტორიისა და

ძეგლთა დაცვის ეროვნული კვლევითი ცენტრი

მეცნიერი თანამშრომელი

თბილისი, საქართველო

ORCID: 0009-0001-3706-7925

nm.aronishidze@gmail.com

ბოდორნის ღვთისმშობლის ეკლესია
წინამდებარე მოხსენება დუშეთის მუნიციპალიტეტში მდებარე ბოდორნის ღვთისმშობლის შობის ეკლესიას და მის ისტორიულ კონტექსტს შეეხება. საყურადღებოა, რომ თავად ტაძარი გვიანი შუა საუკუნეების ქართული ხუროთმოძღვრების ნიმუშია და აშკარად ატარებს თავისი დროის მკაფიო ნიშნებს. მისი გეგმარებითი და, განსაკუთრებით, სივრცითი გააზრება გარკვეულ უჩვეულობებსა და, შეიძლება ითქვას, „ორიგინალობებსაც“ ამჟღავნებს, რაც არა იმდენად ოსტატისეული ჩანაფიქრის შედეგია, რამდენადაც ტექნიკური მოცემულობების „დაუძლევლობისა“. ცხადია, ცალკე აღნიშვნის ღირსია ტაძრის ისტორიული კონტექსტი და მისი კავშირი არაგვის ერისთავთა საგვარეულოსთან.
ეკლესიაზე არსებული წარწერების თანახმად, ადრე იქ მდგარი დანგრეული ეკლესია 1717 წ. განუახლებიათ არაგვის ერისთავის შვილს, მიტროფანეს და სახლთუხუცეს ქაიყუბათ კობიაშვილს. მოგვიანებით, XVIII ს. შუა ხანებში, ქაიყუბათის შვილს ეკლესიისათვის სამხრეთიდან მცირე სამლოცველო მიუშენებია, რომელიც ამჟამად აღარ არსებობს. 1912 წელს ეკლესია საფუძვლიანად შეაკეთეს. გუმბათით დაგვირგვინებული დარბაზული ეკლესია ნაშენია რიყის ქვითა და აგურით. ტაძრის სამშენებლო მასალა შერეულია და მხოლოდ ჩრდილოეთ კედელზე გვხვდება ქვისა და აგურის რიგების თანმიმდევრული მონაცვლეობა. რაც შეეხება გუმბათს, მისი ყელი სრულად აგურითაა ნაგები, ხოლო შიდა და გარე კედლები სრულადაა შეთეთრებული. ტაძრის შესასვლელი ღიობები ორ მხარესაა – სამხრეთით და დასავლეთით, საიდანაც ეს უკანასკნელი 1912 წლის შეკეთების დროსაა გაჭრილი. საკურთხეველში, ნახევარწრიული აფსიდის ღერძზე მაღალი, თაღოვანი სარკმელია გაჭრილი, რომლის ორსავ მხარეს მცირე ზომის თითო ნიშია წარმოდგენილი. საკურთხევლის აფსიდის კედელზე ტრაპეზის ქვაა მიდგმული, ხოლო თავად საკურთევლის იატაკი დარბაზთან შედარებით მაღლაა აწეული – გვხვდება შეთეთრებული კანკელი, რომელზეც გვხვდება აღსავლის კარი და ჩრდილოეთით არსებული მცირე ღიობი. ტაძრის ყველა კედელში თითო სარკმელია გაჭრილი – აქედან სამხრეთი და ჩრდილოეთი სარკმლების თაღები შეისრულია, ხოლო დასავლეთი სარკმლისა და გუმბათის ყელში გაჭრილი რვა სასინათლო ღიობის ფორმები – ნახევარწრიული. გუმბათიქვეშა კონსტრუქციაში წარმოდგენილია გრძივი კედლების შეკიდებულ პილასტრებზე გადაყვანილი ორი შეისრული თაღი, რომლებზეც დამყარებულია მათი პერპენდიკულარული, ორსაფეხურიანი თაღები. ეს წარმოქმნის გუმბათქვეშა კვადრატს, საიდანაც გუმბათის წრიულ ყელზე გადასასვლელად გამოყენებულია აფრები. ტაძრის გარე მასების გადანაწილება, მათი გააზრება არ შეესაბამება შიდა სივრცის სტრუქტურას. ჯვარ-გუმბათოვანი სახის შესაქმნელად გუმბათის ყელის სამხრითა და ჩრდილოეთით, გვერდის „მკლავების“ ორკალთიანი სახურავებია მოწყობილი. ამის გამო, სამხრეთი და ჩრდილოეთი ფასადების შუა მონაკვეთი ამაღლებულია და ფრონტონითაა დასრულებული. აღმოსავლეთ ფასადზე სამი, მოზრდილი ზომის ჯვარია აგურის წყობით გამოყვანილი, საიდანაც ერთი ფრონტონის არეშია მოთავსებული. სხვა ფასადები მოკლებულია დეკორატიულ გაფორმებას. სამხრეთი კარის თავზე ჩასმულ ქვის ფილაზე რვასტრიქონიანი მხედრული წარწერაა, რომლის მიხედვითაც ვიგებთ ეკლესიის განახლების თარიღსა და დამკვეთთა ვინაობას, ხოლო დასავლეთი ფასადის თორმეტსტრიქონიანი მხედრული წარწერა – შეკეთების დროის ამსახველია. წახნაგოვანი გუმბათის ყელის თითოეულ წახნაგზე, დეკორატიულ მოჩარჩოებაში მოქცეული ვიწრო და მაღალი სარკმლებია გაჭრილი. წახნაგთა წიბოებს თითო ლილვი დაუყვება, რომლებიც ზედა არეზე არსებულ ჰორიზონტალურ ლილვს ერთვის. ტაძრის ფასადები დასრულებულია მარტივი, სამსაფეხურიანი კარნიზით, ხოლო გუმბათის ყელის ლავგარდანი ოთხსაფეხურიანია.
აღსანიშნავია, რომ ბოდორნის ღვთისმშობლის ეკლესია, ისევე, როგორც ანანური, არაგვის ერისთავთა საგვარეულო სალოცავსა და საძვალეს წარმოადგენდა.

საკვანძო სიტყვები: ბოდორნის ეკლესია, არაგვის ერისთავები, არქიტექტურა, ტაძარი, ხელოვნება.