ნესტან სულავა

ნესტან სულავა

ფილოლოგიის მეცნიერებათა დოქტორი

ივანე ჯავახიშვილის სახელობის თბილისის სახელმწიფო უნივერსიტეტი

ასოცირებული პროფესორი

სამცხე-ჯავახეთის სახელმწიფო უნივერსიტეტი

მოწვეული პროფესორი

თბილისი, საქართველო

ORCID: 0000-0002-7808-8722

nestan.sulava@tsu.ge

 

„ვეფხისტყაოსნის“ ქართველიშვილისეული გამოცემა და რაფიელ ერისთავი

„ვეფხისტყაოსნის“ 1888 წლის გამოცემა, ისევე როგორც 1712 წლის ვახტანგ მეექვსისეული და 1841 წლის ბროსე-ჩუბინაშვილი-ფალავანდიშვილისეული გამოცემები, „ვეფხისტყაოსნის“ ტექსტის დამდგენი კომისიის მიერ მომზადებული კრიტიკულად დადგენილი ტექსტია. თითოეული კომისიის მუშაობის სტილი და მეთოდი იმ ეპოქის მოთხოვნებს, მეცნიერულ დონეს, კერძოდ, ტექსტოლოგიური მეცნიერების მუშაობის სტილსა და დონეს შეესაბამებოდა, რომელშიც თითოეული მათგანი დადგინდა და მომზადდა გამოსაცემად. შოთა რუსთველის პოემის ტექსტის დასადგენად XIX საუკუნის 70-80-იანი წლების მიჯნაზე, 1880 წელს, შეიქმნა კომისია, რომლის წევრები, პოემის სხვადასხვა ხელნაწერთა და რედაქციების შედარების საფუძველზე, შეეცადნენ რუსთველისეული ტექსტის აღდგენას. სამუშაოს შესასრულებლად შეიქმნა ქართველი მწერლებისა და მეცნიერებისაგან შემდეგნილი ავტორიტეტული და კომპეტენტური კომისია, რომლებიც შემფერხებელი პრობლემების არსებობის მიუხედავად, - უმთავრესი პრობლემა ხელნაწერთა საკმარისი რაოდენობით უქონლობა იყო, - მაინც ინტენსიურად იკრიბებოდნენ. 

წერილობითი და ზეპირი წყაროები მოწმობს, რომ „ვეფხისტყაოსნის“ ახალი გამოცემის მომზადებაზე მუშაობისა და გამოცემის ინიციატორები იყვნენ რაფიელ ერისთავი, იაკობ გოგებაშვილი და იონა მეუნარგია, რომელთაც გამოცემის მიზნად დასახეს ახალი რედაქციის ტექსტის დადგენა ნაბეჭდი ტექსტისა და ხელნაწერების ერთმანეთთან შეჯერების საფუძველზე. 1880 წლის 15 ნოემბერს გაზეთ „დროების“ # 241-ე ნომერში გამოქვეყნებულ რაფიელ ერისთავის, იაკობ გოგებაშვილისა და იონა მეუნარგიას პირველ ერთობლივ საინფორმაციო წერილში ჩამოყალიბებული იყო მათი მოსაზრებები „ვეფხისტყაოსნის“ ახალი გამოცემის მომზადების თაობაზე. მათ საგანგებოდ მოიხმეს ჰომეროსის თხზულებებზე მუშაობის გამოცდილება ანტიკურ ეპოქაში და ამ კონტექსტში აღნიშნეს, რაც ჰომეროსი იყო ბერძნებისათვის, ისაა რუსთველი საქართველოსთვის. ეს ორი ბუმბერაზი შემოქმედი პირველებმა სწორედ რაფიელ ერისთავმა, იაკობ გოგებაშვილმა და იონა მეუნარგიამ შეადარეს ერთმანეთს. ისაუბრეს მომავალი გამოცემის მიზანდასახულობის შესახებ, თუ როგორი უნდა ყოფილიყო და რით იქნებოდა გამორჩეული წინა გამოცემებისაგან ახალი, კომისიის მიერ მომზადებული გამოცემა. მომავალ კომისიას მიზნად დაუსახეს: 1. „ვეფხისტყაოსნის“ ტექსტის შეთანხმება ხელნაწერთა ტრადიციულ წაკითხვებთან და გამოცემათა ვარიანტების გათვალისწინება: ნაკლული ადგილების აღდგენა ხელნაწერული მონაცემების მიხედვით და ჩამატებულ//შემატებული სტროფების ამოღება; ე.ი. ტექსტი უნდა გამართულიყო ხელნაწერთა ვარიანტებისა და გამოცემების კვალობაზე; 2. მართლწერისა და ორთოგრაფიის მოწესრიგება და 3. შესაძლებლობისამებრ, ინტერპოლატორთა ვინაობის გამორკვევა, ტექსტიდან მათი ჩანართ//დანართი სტროფების გამოყოფა. წერილის ავტორები მიზნად ისახავდნენ პოეტის ბიოგრაფიის აღდგენას იმ დროს არსებული მონაცემების საფუძველზე. ამის შემდეგ იყო თხოვნა საზოგადოების მიმართ ხელნაწერი წიგნების თხოვების თაობაზე და კონკრეტულ პირთა მიმართ „ვეფხისტყაოსნის“ ტექსტის დამდგენი კომისიის მუშაობაში მონაწილეობის მისაღებად. წერილის ავტორებმა წარმოადგინეს გეგმა, რომლის განსახორციელებლად საჭირო იყო კომპეტენტური კომისიის შექმნა. კომისიის წევრობა სთხოვეს გრიგოლ ორბელიანს, ილია ჭავჭავაძეს, აკაკი წერეთელს, ვახტანგ ორბელიანს, გიორგი წერეთელს, სერგეი მესხს, ნიკ. ტ. დადიანს, დავით გიორგის ძე ერისთავს, იმერეთის ეპისკოპოსს გაბრიელ ქიქოძეს და სხვებს. ეს მძიმე და შრომატევადი სამუშაო უნდა დასრულებულიყო 25 შეხვედრის შემდეგ. კომისიამ ერთი წლის მანძილზე მუშაობის შედეგად დაადგინა გამოსაცემი ტექსტი.

„დროებაში“ გამოქვეყნებული საინფორმაციო სტატიით გაირკვა, რომ „ვეფხისტყაოსნის“ ტექსტის დამდგენი კომისიის შედგენის ინიციატივა ეკუთვნით რაფიელ ერისთავს, იაკობ გოგებაშვილსა და იონა მეუნარგიას; ამ საქმის ინიციატორი, როგორც ადრე იყო მიჩნეული, ილია ჭავჭავაძე არ ყოფილა. რაფიელ ერისთავი აქტიურად იყო ჩართული „ვეფხისტყაოსნის“ ტექსტის დამდგენი კომისიის მუშაობაში, იყო რამდენიმე სხდომის თავმჯდომარე, ტექსტის წამკითხველი და ტექსტის დადგენის მონაწილე. კომისიას სამუშაოდ სხვა ხელნაწერებთან ერთად ჰქონდა მისი კუთვნილი წიგნი რუსთველის პოემისა. აგრეთვე, რაფიელ ერისთავი მონაწილეობდა „ვეფხისტყაოსნის“ ილუსტრაციებისათვის შესაქმნელად ცოცხალი სურათების დადგმაში. მანვე არწრუნისეული თეატრის შენობაში შოთა რუსთველისა და მისი პოემის შესახებ საჯარო მოხსენებაც წაიკითხა, გამოთქვა მოსაზრებები „ვეფხისტყაოსნის“ პერსონაჟთა რაგვარობის თაობაზე, რაც მიუთითებს მის დამოკიდებულებას და სიყვარულს შოთა რუსთველის პოემისადმი.  

საკვანძო სიტყვები: „ვეფხისტყაოსანი“, ქართველიშვილისეული გამოცემა, რაფიელ ერისთავი.