სამსონ ლეჟავა

სამსონ ლეჟავა

ხელოვნებათმცოდნეობის დოქტორი

გ. ჩუბინაშვილის სახელობის ქართული ხელოვნების ისტორიისა და ძეგლთა დაცვის ეროვნული კვლევითი ცენტრი

მთავარი მეცნიერ-თანამშრომელი

თბილისი, საქართველო

https://orcid.org/0009-0003-7442-3268

samson.lezhava@art.edu.ge

ერთი არქიტექტურული დეტალის შესახებ რაფიელ ერისთავის სახლ-მუზეუმში

წინამდებარე მოხსენება მომზადდა შოთა რუსთაველის საქართველოს ეროვნული სამეცნიერო ფონდის დაფინანსებული პროექტის: „ტრადიციული საცხოვრისი აღმოსავლეთ და სამხრეთ საქართველოში“ - ფარგლებში (FR -23-569).

ის, რომ საქართველოში ღია ტიპის, გახსნილი აივნიანი საცხოვრებლები XIX საუკუნებდეც არსებობდა, კარგად არის გამოკვლეული ვ. ბერიძის, მ. გარაყანიძის, ვ. ცინცაძის, ლ. რჩეულიშვილის, მ. მანიასა და სხვათა მიერ. ამ მხრივ მნიშვნელოვანია წყაროთა მონაცემები, რომელთა საფუძველზეც მოხსენიებულ მკვლევართა დასკვნები მტკიცედ არის დასაბუთებული.

   რაც შეეხება ხუროთმოძღვრულ დეტალთა ანალიზს, ამ მხრივ ბევრი რამ არის დასაზუსტებელი. ამ შემთხვევაში ინტერესს აღძრავს აივნის მოაჯირთა ცხაური, თავისი რიკულების (იგივე ბალიასინების, ასევე – სურაიას) მწყობრი რიგით, რომელსაც, გარდა ფუნქციისა, უდაოდ გამოარჩევს გარკვეული ეფექტური ესთეტიკური დატვირთვა.

   საზოგადოდ, რიკულების რიგთან დაკავშირებული „ხატოვანება“ აერთიანებს მაღალორგანიზებული, დიფერენცირებული ფორმათა „აქტივო­ბისა“ და ყოველი რიკულის თითქოსდა „ირგვლივ“ არსებული სივრციერების „დიალექტიკურ“ ურთიერთკავშირს. ახლა რა მგვანება შეიძლება აღვიქვათ თავის მხრივ, კერამიკული, ხელით ამოყვანილი ფორმისა და რიკულის გამორჩეულ ფორმას შორის? ორსავ შემთხვევაში, წრიულად მოძრავი ჩარხის მაორგანიზებლობა ფორმის შეკუმშვების პროცესში საზიაროა. განსხვავებულია ამოძერწვა პირველ შემთხვევაში და „გამოკვეთა-გამოღარვა“ – მეორე შემთხვევაში. არაა გამორიცხული, რომ ცნება „სუსაია“ სწორედ კერამიკასთან ასოციაციით აიხსნებოდეს, ხოლო თავისთავად – მგვანება უფრო მეტად, ვერტიკალურად, „მაღლივად“ ამომართულ რიკულსა და ასევე მოცულობრივ აგრეთვე „სიმეტრიულად სკულპტურულ“ ჭურჭელს შორის – საკმაოდ რეალურია და თვალსაჩინო.

   არაა გამორივცული, რომ რიკულთა ასახულობა უკვე ბანას ტაძარშიც შეინიშნებოდეს, თუმცა ეჭვმიუტანელია ბაგრატის მორთულობაში. მისი ფიქსირებულობა, რაც არაერთგზისაა აღნიშნული მკვლევართა მიერ (მ. გარაყანიძე, ვ. ცინცაძე).

   ამ შემთხვევაში, განსაკუთრებით საგულისხმო ისაა, რომ მამუკა თავაქარაშვილის მხატვრობაში ასახულია რიკულთა რიგი (ი. ხუსკივაძე). ეს უკვე გვიანფეოდალური ხანაა და მისი მხატვრობა ჩვენ გვაწვდის ინფორმაციას ყოფაში არსებულ არტეფაქტზე. შესაძლებელია აქ მხატვარი აივნის ცხაურს წარმოჩენს, თუმცა დასაშვებელია, რომ ინტერიერში გამოყენებული, „შირმისებრი“ ცხაურიც იგულისხმებოდეს.

   აღსანიშნავია, რომ გვაქვს კიდევ სხვა მაგალითიც ჭედუროაბის ერთ-ერთ ნიმუშში, რომელიც გ. ჩუბინაშვილმა გამოაქვეყნა. ორივე ეს მაგალითი სპეციფიკურია: აქ გვაქვს შუაში„ბურთულისებრი“, საკვანძო არე, რომელიც ორმხრივ - როგორც ზემოთკენ, ისე ქვემოთკენ გაფართოვებად, მკაფიოდ აღნაგ ფომრბს ებმის. ჩვენთვის განსაკუთრებით მნიშვნელოვანი ისაა, რომ ამდაგვარ რიკულთა ფორმა თითქოსდა „ამოტივტივდა“ რ. ერისთავის გვიანდელ საცხოვრისში, აივნის მორთულობის სახით, რაც ამ „კონფიგურაციის“ მდგრადობას ადასტურებს საუკუნეთა მანძილზე – გარკვეულწილად იცვლება კონტექსტი, მაგრამ მეტ-ნაკლებად – უცვალებელია ამსახველი ფორმა.

 

საკვანძო სიტყვები: რაფიელ ერისთავი, სახლ-მუზეუმი, არქიტექტურა, ტაძარი, ხელოვნება.