საიდ მულიანი
აკაკი წერეთლის ქუთაისის სახელმწიფო უნივერსიტეტი
საიდ მულიანი
აკაკი წერეთლის ქუთაისის სახელმწიფო უნივერსიტეტი
ნათესაობის აღმნიშვნელი ლექსიკა ქართული ენის ფერეიდნულ დიალექტში
აბსტრაქტი
ირანში, ფერეიდანის პროვინციაში XVII საუკუნეში გადასახლებულ ქართველთა მეტყველება ფერეიდნული დიალექტის სახით ჩამოყალიბდა. დედასაქართველოსთან ურთიერთობების ოთხსაუკუნოვანმა წყვეტამ და სპარსული ენისა და კულტურის ძლიერმა გავლენამ ფერეიდანში მცხოვრებ ქართველთა მეტყველებაზე გარკვეული კვალი დატოვა. მიუხედავად ამისა, მშობლიურ გარემოს მოწყვეტილი ფერეიდნული დიალექტი ირანში ენობრივი კუნძულის სახით დღემდე არსებობს და თვითმყოფადობის შენარჩუნების საოცარ ნიმუშს წარმოადგენს.
ფერეიდნული დიალექტი მრავალმხრივ იქცევს ყურადღებას. წარმოდგენილი კვლევა ეხება ნათესაური ურთიერთობების აღმნიშვნელ ლექსიკას და ძირითადად ეყრდნობა ფერეიდანის ქართულ სოფლებში (ჩუღრუთი, მარტყოფი, ვაშლოვანი, ახჩა, თორელი, ნაჯაფაბადი და სხვ.) ჩვენს მიერ ჩაწერილ ახალ დიალექტურ მასალას და აგრეთვე, დღემდე გამოქვეყნებულ ფერეიდნულ ტექსტებს, განმარტებით და დიალექტურ ლექსიკონებს, საკითხთან დაკავშირებული არსებულ სამეცნიერო ლიტერატურას.
გაანალიზებული მასალის მიხედვით შეიძლება ითქვას, რომ ფერეიდნულში საკმაოდ კარგადაა დაცული ნათესაობის აღმნიშვნელი ქართული ლექსიკა. ქართულ სიტყვაფორმათა ნაწილი (სიძე, ზალი, მაზლი, მული, დედამთილი, მამამთილი...) დღესაც აქტიურად გამოიყენება. ნაწილი კი, სპარსული (ან სპარსულის გზით შემოსული არაბული, თურქული) ლექსიკური ერთეულების პარალელურად იხმარება (ძმა / დაშია, და / ბაჯი). ამასთან, ზოგი ქართული სიტყვა (შვილიშვილი, შვილთაშვილი, ბიცოლა...) შესაბამისმა უცხოურმა მასალამ (ნავა, ნათიჯა, ზანამუა) ჩაანაცვლა. ბილინგვურ გარემოში, სადაც სპარსული სახელმწიფო ენაა და ყველა სფეროში ფუნქციონირებს, ქართული ფერეიდნელ ქართველთათვის საშინაო სამეტყველო ენას და თვითიდენტიფიცირების კოდს წარმოადგენს. ქართული ენობრივი არეალის და მისი შესაძლებლობების შეზღუდვა-შევიწროება სამწუხაროდ, ბუნებრივ და შეუქცევად პროცესად იქცა.
საკვანძო სიტყვები: ქართულ-სპარსული ენობრივი ურთიერთობები; ქართული ენის ფერეიდნული დიალექტი; ქართული დიალექტური ლექსიკა; ნათესაობის აღმნიშვნელი ლექსიკა ფერეიდნულში.