ACGS

ირინე აბესაძე

ხელოვნებათმცოდნეობის დოქტორი

საქართველოს შოთა რუსთაველის თეატრისა და კინოს უნივერსიტეტი

პროფესორი-ემერიტუსი

თბილისი, საქართველო

ფრაგმენტები XIX ს. 80-იანი წლების სამხატვრო ცხოვრებიდან

მეცხრამეტე საუკუნის მეორე ნახევრიდან, როდესაც ქართველ საზოგადო მოღვაწეთა მთელმა თაობამ, „60-იანელების“ სახით, წარმატებით გააგრძელა წინა თაობის ძალისხმევა საქართველოში ევროპული საგანმანათლებლო იდეების დანერგვის კუთხით, ეროვნული დამოუკიდებლობისა და თავისუფლების მესვეურთა მუხლჩაუხრელი მოქმედებით შექმნილმა საზოგადოებრივმა გაერთიანებებმა „გამოაფხიზლა“ და ეროვნული თვითგამორკვევის სწრაფვას დაუმორჩილა ქართული კულტურა. პატრიოტული იდეებით დამუხტულმა პროგრესულად მოაზროვნე ახალგაზრდობამ, ე.წ. 80-იანელებმა, მეტად რთულ დროს, საქართველოს რუსეთის გუბერნიად მოქცევის ვითარებაში ესტაფეტა „თერგდალეულებისაგან“გადაიბარეს. მათ სწავლა-განათლება რუსეთისა და ევროპის წამყვან ცენტრებში მიიღეს და ძალ-ღონე არ დაიშურეს ქართული კულტურის ევროპული რადიუსით წარმართვისთვის.

აღნიშნულ თაობას განეკუთვნებოდნენ ქართული რეალისტური მხატვრობის უფროსი თაობის წარმომადგენლები: რომანოზ გველესიანი, ალექსანდრე ბერიძე, გიგო გაბაშვილი, დავით გურამიშვილი და სხვები, რომელთაც, თავის მხრივ, გააგრძელეს და ახალ, უფრო მაღალ საფეხურზე აიყვანეს ე.წ. თბილისური პორტრეტული სკოლის წარმომადგენლების, პირველი პროფესიონალი მხატვრის, გრიგოლ მაისურაძის, ქართული გრაფიკული ხელოვნების მესაძირკვლის, გრიგოლ ტატიშვილის და სხვათა ტრადიციები. ეს როდი ნიშნავს, რომ გარდა აღნიშნული სახელებისა, საქართველოში არ იყვნენ სახვითი ხელოვნების სხვადასხვა დარგში მოღვაწე მხატვრები. რასაკვირველია, იყვნენ, მაგრამ ისინი ძირითადად, უცხო ქვეყნებიდან დროებით თუ სამუდამოდ ჩამოსული ხელოვანნი იყვნენ. 1888 წლის 17 იანვარს რუსულ გაზეთში „ნოვოე ობოზრენიე“ დაიბეჭდა ინფორმაცია იმის შესახებ, რომ ტფილისში მთავარმმართებლის სასახლის ორ დიდ დარბაზში მოეწყო გამოფენა, სადაც გამოიფინა ცნობილი რუსი და უცხოელი მხატვრების ნამუშევრები, ადგილობრივი მხატვრებიდან კი, მხოლოდ ერთი ქართველი მხატვარი – ალექსანდრე ბერიძე იღებდა მონაწილეობას. მან ამ გამოფენაზე ქართული თეატრის ფუძემდებლის, „ქართველ მოლიერად“ წოდებული გიორგი ერისთავის პორტრეტი წარმოადგინა. ალექსანდრე ბერიძე მეგობრობდა გიორგი ერისთავის ვაჟთან – დავით ერისთავთან 1880-1881 წწ. ორივე, მხატვარ დავით გურამიშვილთან ერთად, მახვილ კარიკატურებს აქვეყნებდნენ საქართველოში გამომავალ პირველ იუმორისტულ კარიკატურებიან რუსულ ჟურნალში – „ფალანგა“. ამ ფაქტმა სხვადასხვა ფსევდონიმს ამოფარებული სამივე ქართველი მხატვარი ქართული კარიკატურული მხატვრობის ავანგარდში მოახვედრა. უაღრესად საინტერესოა აღნიშნული სამი მხატვრის დამოკიდებულება იმ პერიოდის საქართველოში მიმდინარე უმნიშვნელოვანეს კულტურულ მოვლენასთან – შოთა რუსთაველის „ვეფხისტყაოსნის“ ქართველიშვილისეული გამოცემის (1888 წ.) სამზადისთან დაკავშირებით, რაც დეტალურად იქნება განხილული მოხსენებაში.

საარქივო მასალების და იქ დაცული ეპისტოლური მემკვიდრეობის შუქზე იკვეთება ალექსანდრე ბერიძის, ქართულ ხელოვნებათმცოდნეობაში ამ შედარებით ნაკლებად შესწავლილი მხატვრის ბიოგრაფიის ცალკეული საკითხები, რომლებიც საინტერესოდ წარმოაჩენს იმ პერიოდის ტფილისის სამხატვრო ცხოვრების ფრაგმენტებს.

საკვანძო სიტყვები: შოთა რუსთაველი, „ვეფხისტყაოსანი“, კარიკატურები, პორტრეტები, გამოფენები, ეპისტოლური მემკვიდრეობა.