ნანა კუპრაძე

ნანა კუპრაძე

ბიზნეს-ინჟინერინგის დოქტორი

საქართველოს უნივერსიტეტი.

ასოცირებული პროფესორი.

თბილისი, საქართველო

ORCID: 0009-0002-0913-3734

n.kupradze@ug.edu.ge

გავლენის ინტერპრეტაცია ორი მწერლის შემოქმედებითი ცხოვრების მაგალთზე

(რაფიელ ერისთავი და ვაჟა-ფშაველა)

 

ლიტერატურული გავლენა სიტყვაკაზმული მწერლობის განუყოფელი ნაწილია. ის შეიძლება ეხებოდეს მხატვრულ ენას, სტილს, წერის მანერას, თემატიკასა და სხვა. ცხადია, ასეთი გავლენა სულაც არ აკნინებს შემოქმედის ნიჭს.

ლიტერატურათმცოდნეებმა არაერთი ასეთი გავლენა შეისწავლეს და გააანალიზეს. რაფიელ ერისთავისა და ვაჟა-ფშაველას სახელებიც ამ ეტაპზე ამ კონტექსტში დავაწყვილეთ.

ყველაფერი კი იმით დაიწყო, რომ 1895-1896 წლებში ჟურნალ „მოამბესა“ და 1896 წელს გაზეთ „ნოვოე ობოზრენიეში“ გამოქვეყნდა გრიგოლ ყიფშიძის ლიტერატურული წერილები, რომლებიც, სხვასთან ერთად, ეხებოდა რაფიელ ერისთავისა  და ძმებ რაზიკაშვილების შემოქმედების გავლენას.

წერილში „თ-დი რაფიელ ერისთავი და მისი სალიტერატურო მოღვაწეობა“, მკვლევარმა არ გაიზიარა იონა მეუნარგიას მოსაზრება იმასთან დაკავშირებით, რომ რაფიელ ერისთავის ლექსმა „სამშობლო ხევსურისამ“ შექმნა „მთელი სკოლა“ და თითქოს ამ სკოლაში ძმები რაზიკაშვილები პირველობენ.

მკვლევარი უარყოფს ყოველგვარ გავლენას და თვლის, რომ ეს გავლენა კი არ იყო, არამედ დროის შედეგი „საერთო თვისება მათ შორის დიდია, გარნა განსხვავებაც დიდია. ერთფერობა აიხსნება ნიჭის ნათესავობით, სულის თვისტომობით და არა ზეგავლენით, ერთმანეთის მიბაძვით“ („მოამბე“, 1895, N10). ასეთივე პათოსით არის გამსჭვალული მეორე წერილიც, რომელიც 1896 წელს გაზეთ „ნოვოე ობოზრენიეში“ დაიბეჭდა.

ვაჟა-ფშაველასთვის უცხო არ ყოფილა ასეთი დამოკიდებულება. საუბრობდნენ მისი შემოქმედებისა და ხალხური ზეპირსიტყვიერების გავლენაზეც.

ვაჟა-ფშაველამ უპასუხა ამ მოსაზრებებს წერილებით, „კრიტიკა იპ. ვართაგავასი“ და „pro domo sua“ („ჩემ შესახებ“). ამ ეტაპზე ჩვენთვის საყურადღბოა მეორე წერილი, რადგან ის უშუალოდ რაფიელ ერისთავისა და ვაჟა-ფშაველას გავლენას ეხება.

ვაჟა-ფშაველა თვლის, რომ ლიტერატურული გავლენა აბსოლუტურად მისაღები და კანონზომიერია. საკუთარი მოსაზრებას კი ლიტერატურაში არსებულ „თანდათანობით კანონზე“ დაყრდნობითა და რამდენიმე არგუმენტით ამყარებს. „ზემოქმედება მწერალზე აუცილებლად საჭიროა, უამისოდ მწერალი ცარიელი, უშინაარსო არსება იქნებოდა, თუ ამასთანავე იგი ცოცხლად გამომსახავი არ იყოს შთაბეჭდილებათა. რამ უნდა ააჟღეროს მისი ჩანგი თუ ან ამბავი არ გაიგონა, ან ლექსი, ან საქმე, გარემოება ცხოვრებისა არა ნახა ამაღელვებელი, ან ბუნების მოვლენით მოუყრუა ყური? აი ეს გარეგანი ფაქტორებია, ხოლო შინაგანი გული გახლავთ, რომელიც ამათ ითვისებს, ყალიბში ასხამს“ („pro domo sua“).

რაც შეეხება უშუალოდ რაფიელ ერისთავის შემოქმედების გავლენას, პოეტი პასუხობს: „თ. რაფიელის ლექსებმა, როგორც საერო კილოთი ნაწერმა და ისიც ჩვენებურ მთის კილოთი, სხვანაირად ააჩქროლა ჩემი გული, სხვანაირად შეძრა იგი. ამასთანავე, ნუ დავივიწყებთ იმასაც, რომ თუმც მაშინ შეგირდი გახლდით, მაგრამ ხალხური, ფშაური, ხევსურული ლექსები ბევრი ვიცოდი; ეს კილო მიყვარდა, ჩემს გულში განსაკუთრებული კუთხე ეჭირა“ („pro domo sua“).

წერილში ვაჟა-ფშაველა თამამად საუბრობს ამ საკითხზე და ასახელებს იმ მწერლებსა და ნაწარმოებებს, რომლებიც იქცა მისი შესანიშნავი ქმნილებების ინსპირაციად.

საინტერესოა, თავად მწერლის დამოკიდებულება გავლენის, როგორც მოვლენის მიმართ. მწერლი თვლის, რომ ის კანონზომიერია, და აუცილებელიც კი არის საკუთარი ნიჭის გასავითარებლად; ის შესაძლებლობაა, რომ მწერალმა იპოვოს საკუთარი სტილი, აღმოაჩინოს საკუთარი შესაძლებლობები.

 

საკვანძო სიტყვები: რაფიელ ერისთავი, ვაჟა-ფშაველა, ლიტერატურული გავლენა.