მაია კიკნაძე
ხელოვნებათმცოდნეობის დოქტორი
შოთა რუსთაველის თეატრისა და კინოს უნივერსიტეტი.
ასოცირებული პროფესორი.
თბილისი, საქართველო
ORCID:
მაია კიკნაძე
ხელოვნებათმცოდნეობის დოქტორი
შოთა რუსთაველის თეატრისა და კინოს უნივერსიტეტი.
ასოცირებული პროფესორი.
თბილისი, საქართველო
ORCID:
რაფიელ ერისთავი და ქართული თეატრი
მე-19 საუკუნის მეორე ნახევრის საზოგადოებრივ-კულტურული ცხოვრება წარმოუდგენელია რაფიელ ერისთავის მოღვაწეობის გარეშე. წერა-კითხვის გამავრცელებელი საზოგადოება, ქართული თეატრი, დრამატული საზოგადოება და სხვა მნიშვნელოვანი ეროვნული პროექტები რაფიელ ერისთავისა და საზოგადო მოღვაწეთა დიდი ძალისხმევით იქმნებოდა.
რაფიელ ერისთავის მრავალმხრივ მოღვაწეობაში განსაკუთრებით მნიშვნელოვანია მისი თეატრალური საქმიანობა. მწერლის სიახლოვე თეატრთან ქუთაისიდან დაიწყო. 1867 წელს, ის სათავეში ჩაუდგა სცენისმოყვარეთა წრეს, რომელსაც შემდეგ შეუერთდა რუსეთიდან საქართველოში დროებით დაბრუნებული აკაკი წერეთელი. რაფიელ ერისთავი თავის წრეში სუფლიოროდაც მუშაობდა, როგორც ეს ძველ თეატრში იყო მიღებული. ცნობილია ისიც, რომ ერისთავს რამდენჯერმე სპექტაკლშიც უთამაშია (მაგ., 1867 წელს, ბარბარე ჯორჯაძის პიესაში „რას ვეძებდი და რა ვიპოვე“ სირაჯ ავეტიკას როლი).
1879 წელს, როდესაც მუდმივმოქმედი თეატრი შეიქმნა, რაფიელ ერისთავი ქართული თეატრის სათავეებთან იდგა და თავისი პიესებით თეატრს რეპერტუარის შექმნაში ეხმარებოდა. სწორედ მისი და მისი დის, ბარბარე ჯორჯაძის პიესებით გაიხსნა მუდმივმოქმედი პროფესიული თეატრი (დღევანდელი რუსთაველის ეროვნული თეატრი).
რაფიელ ერისთავის დამსახურება ქართულ თეატრის ისტორიაში უპირველესად განისაზღვრება მისი დრამატურგიული მოღვაწეობით. ის არის ავტორი არაერთი ორიგინალური თუ გადმოკეთებული კომედია ვოდევილებისა, რომლებიც განსაკუთრებული პოპულარობით მე-19 ს-ის 60-80-იან წლებში იდგმებოდა. მისმა ვოდევილებმა დიდი როლი ითამაშეს ვოდევილის ჟანრის განვითარებაში. მას აქვს როგორც ორგინალური, ასევე გადმოკეთებული კომედიები, რომლებიც ქართველი კაცის ხასიათს და ქართული მაყურებლის გემოვნებას მიესადაგებოდა. თავის პიესებში მწერალი საუბრობდა საზოგადოების მანკიერ მხარეებზე. სკოლებში არსებულ სავალალო მდგომარეობასა და იმდროინდელი სასამართლო სისტემის, მართლმსაჯულების უსამართლობაზე.
რაფიელ ერისთავის დრამატურგიის თავისებურება უპირველესად მის ხალხურობასა და სამეტყველო ენაში ვლინდება. ცნობილი თეატრალური მოღვაწე გიორგი თუმანიშვილი აღნიშნავდა: „ქართული ენა ახლანდელს მწერლობაში ისე მდიდრად არსად არა სჩანს, როგორც რაფიელ ერისთავის ნაწერებში“.
1881 წელს, როდესაც დრამატული საზოგადოება შეიქმნა, დამფუძნებელთა (ალექსანდრე ყაზბეგი, ივანე მაჩაბელი, ვასო აბაშიძე, ანტონ ფურცელაძე, ნიკო ავალიშვილი და სხვები), შორის რაფიელ ერისთავიც იყო. ხოლო მოგვიანებით 1884 წლის 28 ივნისს, ის დრამატული საზოგადოების კრებაზე თავჯდომარედ აირჩიეს.
რაფიელ ერისთავის პიესების პოპულარობა, მისი სცენური სიცოცხლე განაპირობა იმანაც, რომ ავტორი კარგად იცნობდა სასცენო ხელოვნების ანა-ბანას და იმ პერიოდის ქართველ მსახიობთა შესაძლებლობებს.
რაფიელ ერისთავის პიესების დადგმის ისტორია სცენისმოყვარეთა წრის წარმოდგენებიდან იწყება (1875 წელი). ამ პერიოდიდან მოყოლებული მისი არაერთი პიესა დაიდგა. დღესაც, მიხეილ თუმანიშვილის თეატრის რეპერტუარში შეტანილია რაფიელ ერისთავის პიესა „ჯერ დაიხოცნებ მერე იქორწინეს“ (რეჟ.: გოგი მარგველაშვილი), რომელიც დიდი წარმატებით იდგმება.
საკვანძო სიტყვები: რაფიელ ერისთავი, ვოდევილი, დრამატული საზოგადოება, სცენიური ინტერპრეტაცია, მუდმივმოქმედი პროფესიული თეატრი, სცენისმოყვარეთა დასი.