ქეთევან კაკიტელაშვილი

ქეთევან კაკიტელაშვილი

ისტორიის დოქტორი

ივანე ჯავახიშვილის სახელობის თბილისის სახელმწიფო უნივერსიტეტი.

ასოცირებული პროფესორი.

თბილისი, საქართველო

https://orcid.org/0009-0002-0923-2775

ketevan.kakitelashvili@tsu.ge

გასაბჭოება და ებრაული იდენტობის მოდელის ცვლილება საქართველოში
1920-იან წლებში[1]

აბსტრაქტი

ნაშრომში გააანალიზებულია ქართველ ებრაელთა იდენტობის დომინანტური მოდელის ცვლილება საქართველოს გასაბჭოების შემდეგ. 1870-1910-იან წლებში ქართველ ებრაელთა იდენტობის რამდენიმე კონცეფცია თანაარსებობდა. თითოეული მათგანი იდენტობის გარკვეულ კონცეფციას გამოხატავდა და იდენტობის რელიგიურ, ეთნიკურ და ეროვნულ  ასპექტს ან მათ კომბინაციას მოიაზრებდა.

მე-19 საუკუნის მეორე ნახევარში, იდენტობის კონსტრუირების შუა საუკუნეობრივი მოდელის კვალდაკვალ, ებრაული იდენტობა რელიგიით განისაზღვრებოდა. ურია აღნიშნავდა იუდაიზმის აღმსარებელს. თუმცა რუსეთის იმპერიაში მიმდინარე სოციალური და ეკონომიკური მოდერნიზაციის პროცესმა განაპირობა იდენტობის ეთნიკური და ეროვნული ასპექტების აქტუალიზება. ამ კონტექსტში ტერმინი ურია და მისი ეკვივალენტი ებრაელი აღნიშნავდა ეთნო-რელიგიური ჯგუფის წევრს.

1870-იან წლებიდან ამ ტერმინების პარალელურად გაჩნდა ტერმინი ქართველი ებრაელი. ის აღნიშნავდა ებრაელთა სპეციფიკურ ჯგუფს, რომელმაც საქართველოში მრავალსაუკუნოვანი ცხოვრების შედეგად განიცადა აკულტურაცია, შეითვისა ქართული კულტურის ელემენტები, ანუ კულტურულად „გაქართველდა.“ ქართველი ებრაელი, ქართველი ფრანგი და ქართველი მაჰმადიანი იდენტობის ანალოგიურ კონსტრუქციებს წარმოადგენდა.

მე-20 საუკუნის დასაწყისიდან მკვიდრდება ტერმინი ისრაელობა და ქართველი ისრაელი. ისრაელობა, როგორც იუდაიზმის სინონიმი, კათოლიკობა, გრიგორიანობა და მაჰმადიანობა დასახელებულია როგორც რელიგიები, რომელთაც აღიარებდნენ ქართველები გარდა ქრისტიანული მართლმადიდებლობისა. შესაბამისად, ქართველი ისრაელი აღნიშნავდა ქართველი ერის იმ ნაწილის, რომელიც იუდაიზმის მიმდევარი იყო.

1910-იან წლებში ქართველ ებრაელ ინტელექტუალთა მცირერიცხოვანმა ჯგუფმა განავითარა ქართველი ისრაელის კონცეფცია. მათ უარი თქვეს ტერმინ ებრაელზე, როგორც ეროვნების აღმნიშვნელ ტერმინზე. ისინი თვლიდნენ, რომ კულტურულად და, შესაბამისად, ეროვნულად ქართველი ებრაელების, ანუ მოსეს რჯულის მიმდევარი ქართველების აღსანიშნავად მართებული იყო ტერმინის ქართველი ისრაელი გამოყენება.

1918 წელს, საქართველოს დემოკრატიული რესპუბლიკის გამოცხადების პერიოდში „ქრისტიანობა, მაჰმადიანობა და ისრაელობა“ მიჩნეული იყო იმ რელიგიებად, რომელსაც აღიარებდა „ქართველთა ეროვნება.“ ქართველი ისრაელი, როგორც ტერმინი დამკვიდრდა საკანონმდებლო ტერმინოლოგიაში. ქართველ ისრაელებს, როგორც რელიგიურ და არა ეროვნულ უმცირესობას, მიენიჭათ საკანონმდებლო ორგანოში წარმომადგენლის ყოლის უფლება. „სხვა ებრაელებს“ – აშკენაზებს, იგივე უფლება მიენიჭათ როგორც ქართველი ისრაელებისაგან განცალკევებულ, ეროვნულ უმცირესობას. ამგვარად, საქართველოს დემოკრატიული რესპუბლიკის ფარგლებში, ქართველი ებრაელების იდენტობის დომინანტური მოდელი რელიგიის საფუძველზე განისაზღვრა. თუმცა 1910-იან წლებში ჩამოყალიბდა ასიმილაციონისტების საპირისპირო კონცეფციაც, რომელიც ებრაული იდენტობის ეროვნულ ასპექტზე ამახვილებდა ყურადღებას. ეს კონცეფცია, რომლის მთავარი სულისჩამდგმელი რაბინი დავით ბააზოვი (1883-1947) იყო, მსოფლიო ებრაელობას ეროვნულ ერთობად განიხილავდა და ქართველ ებრაელებს მის შემადგენელი ნაწილად მიიჩნევდა. იგი უპირატესობას ანიჭებდა ტერმინს საქართველოს ებრაელები და ამით ხაზს უსვამდა ებრაული იდენტობის ეროვნულ და არა რელიგიურ ასპექტს. ამ კონცეფციის მომხრეთა ხმა შედარებით პერიფერიული იყო საქართველოს დემოკრატიული რესპუბლიკის პერიოდში.

1921 წელს, საქართველოს გასაბჭოების შემდეგ, ქართველი ისრაელის კონცეფციამ საქართველოს დემოკრატიული რესპუბლიკასთან ერთად დაკარგა ლეგიტიმაცია. ამის საპირისპიროდ, კორენიზაციის საბჭოთა ეროვნული პოლიტიკის კონტექსტში, პოზიციის გამყარება სცადა დავით ბააზოვის ებრაული ეროვნული იდეის მომხრეთა ჯგუფმა. 1920-იან წლებში მათ დააარსეს კულტურული ორგანიზაცია „თარბუთი,“ ებრაული 102-ე შრომის სკოლა, თეატრალური დასი, ასევე გამოსცეს ქართულენოვანი ებრაული გაზეთის „მაკავეელი“ რამდენიმე ნომერი. მათი მუშაობა მიზნად ისახავდა ებრაული ეროვნული იდენტობის გაძლიერებას ივრითის, ებრაელი ერის ისტორიისა და ტრადიციის სწავლების გზით. 1920-1930-იან წლებში განხორციელებულმა ამ და სხვა აქტივობებმა, სხვა პოლიტიკურ, სოციალურ და ეკონომიკურ ფაქტორებთან ერთად, მნიშვნელოვნად განსაზღვრა ქართველ ებრაელთა იდენტობის ეროვნული განზომილების გამყარება საბჭოთა კავშირში.

საკვანძო სიტყვები: ქართველი ებრაელები, ერივნული იდენტობა, დავით ბააზოვი, საბჭოთა კავშირი.