ნინო დავითაია
საქართველოს უნივერსიტეტი
ასოცირებული პროფესორი
თბილისი, საქართველო
საპენსიო რეფორმა საქართველოში – შედეგები და გამოწვევები
აბსტრაქტი
საპენსიო პოლიტიკა სახელმწიფოს სოციალური პოლიტიკის მნიშვნელოვან ნაწილს შეადგენს, რომლის გარეშეც მსოფლიოში მიმდინარე მოსახლეობის დაბერების პროცესის გათვალისწინებით წარმოუდგენელი ხდება ეფექტური სოციალური პოლიტიკის წარმოება. ამ მხრივ გამონაკლისს, ბუნებრივია, არც საქართველო წარმოადგენს, სადაც დამოუკიდებლობის მოპოვებიდან რამოდენიმე წელიწადში დაიწყო მსჯელობა პენსიების გაცემასა და შემდგომ ზრდაზე. 2019 წლიდან საქართველო შეუერთდა ე.წ. დაგროვებით საპენსიო სქემას, რომელში მონაწილეობაც სავალდებულოა 40 წლამდე ასაკის ნებისმიერი დასაქმებული ადამიანისათვის.
საკითხის აქტუალობიდან გამომდინარე კვლევის მთავარ მიზანს წარმოადგენს საქართველოში მიმდინარე საპენსიო რეფორმის ანალიზი, პროცესზე დაკვირვება და მისი ძლიერი და სუსტი მხარეების გამოვლენა, აგრეთვე მიმდინარე პერიოდში საპენსიო სქემაში შეტანილი ცვლილებების პრობლემატურობის წარმოჩენა და მისი გავლენა ფინანსურ სტაბილურობასა და სქემის მონაწილეებზე;
ნაშრომში გაანალიზებული იქნება სხვადასხვა ქვეყნების გამოცდილება საპენსიო სქემებთან მიმართებაში, კერძოდ ლათინური ამერიკის ქვეყნებსა და აშშ-ში, სადაც დიდი ცვლილებები მოხდა 2007-2009 წლების ფინანსური კრიზისის გამო, აგრეთვე პოსტ სოციალისტური ქვეყნების გამოცდილებაც.
საქართველოს საპენსიო სააგენტომ შეიმუშავა რისკის მართვის დებულება, ასევე განსაზღვრა საინვესტიციო პრიორიტეტები, თუმცა, სადღეისოდ საპენსიო დანაზოგების ძირითადი ნაწილი საბანკო დეპოზიტებზეა განთავსებული. ბუნებრივია, რომ საპენსიო სქემის ეფექტურად მუშაობისათვის აუცილებელია შესაბამისობაში იყოს ფონდის მიერ გაცხადებული პოლიტიკა და რეალური ქმედებები. ამასთანავე საყურადღებოა ის გარემოებაც, რომ საპენსიო სააგენტოს ამ ეტაპზე არ გააჩნია არანაირი კაპიტალის მოთხოვნა, რაც აჩენს დამატებით რისკებს საინვესტიციო საქმიანობის განხორციელებისათვის.
მიმდინარე ეტაპზე შესწავლილი და გაანალიზებული იქნა საპენსიო სააგენტოს რისკის მართვის კონცეფვია , რომელიც მოიცავს საოპერაციო, შესაბამისობისა და რეპუტაციული რისკების მართვას. დებულების თანახმად რისკის მართვის პროცესში გასათვალისწინებელია საოპერაციო რისკების მართვის ჩარჩო, საოპერაციო რისკების ე.წ. „აპეტიტის“ ოდენობა, ინფორმაციის უსაფრთხოების პოლიტიკა, ადამიანურის რისკებისა და ამ რისკების სწავლებით აღმოფხვრის შესაძლებლობები, ბიზნესის უწყვეტობის ჩარჩო და თაღლითობისა და ფულის გათეთრების შესაძლებლობების გამოვლენა.
ახლახანს გაცხადდა ახალი ცვლილება საპენსიო სააგენტოს საქმიანობაში, კერძოდ, კანონპროექტის მიხედვით საპენსიო სააგენტოში მოქმედი სააგენტოს საინვეტიციო საბჭო უქმდება, რომელსაც ჩაანაცვლებს 9-დან 15 წევრამდე მონაწილეებისაგან დაკომპლექტებული საპენსიო ფონდის საბჭო, რომელიც პასუხისმგებელი იქნება როგორც ფონდის მენეჯმენტზე ასევე საინვესტიციო გადაწყვეტილებებზე. ახალი საბჭოს დაკომპლექტებაში რადიკალურად არის შემცირებული პარლამენტის მონაწილეობა და ის ფაქტიურად გადადის მთავრობის მხარეს, მმართველობით საბჭოს კი პრემიერ მინისტრი დაამტკიცებს.
არსებული პოლიტიკური სიტუაციისა და მიმდიანრე მოვლენების გათვალისწინებით ასეთი გადაწყვეტილება შესაძლოა ძალიან უარყოფითად აისახოს საპენსიო ფონდის სტაბილურობაზე, რადგან ეს ზრდის არასანდო რეპუტაციის რისკს, რაც დამატებითი რისკია უკვე არსებული რისკის - კაპიტალის მოთხოვნების არარსებობასთან ერთად.
არსებული რეალობის გათვალისწინებით ნაშრომში შეფასდება საპენსიო ფონდის წინაშე არსებული ყველა მთავარი გამოწვევა და შედგება რეკომენდაციები საუკეთესო საერთაშორისო პრაქტიკის გათვალისწინებით;
საკვანძო სიტყვები: საპენსიო სქემა, რისკის მართვა, ინვესტირების პოლიტიკა, შესაბამისობა