ემპირიკული ლინგვისტიკის დოქტორი
საქართველოს კვლევების ხელმძღვანელი
ფრანკფურტის უნივერსიტეტი
ფრანკფურტი მაინზე, გერმანია
ORCID: 0009-0006-0404-4424
ma.kamarauli@em.uni-frankfurt.de

ახალი ასპექტები გაყოფილ ერგატივაზე ქართულში

ეს მოხსენება ეხება გაყოფილ ერგატივას ქართულში, რომელიც არის მორფოლოგიურად მდიდარი და სინტაქსურად მოქნილი სამხრეთ კავკასიური ენა. ქართული წარმოადგენს ტიპოლოგიურად საინტერესო შემთხვევას, ვინაიდან მას გააჩნია როგორც ერგატივ-აბსოლუტიური, ისე ნომინატივ-აკუზატიური განლაგების სისტემის მახასიათებლები. შედეგად წარმოიშობა გაყოფილი ან შერეული სისტემა, რომელსაც უფრო ზუსტად შეიძლება დაურეგულირებლად ეწოდოს დატივო-ერგატიული, რადგან ქართულში აკუზატიური ცალკე შემთხვევა არ არსებობს და დატივი გამოიყენება (მოედო/დამოუკიდებელ) ობიექტებზე.

გაყოფილი ერგატივა ქართულში დამოკიდებულია მრავალპარამეტრიან ურთიერთდამოკიდებულ ფაქტორებზე. Dixon-ის (1994) ჩარჩოზე დაყრდნობით, ეს კვლევა გამორჩეულად ასახავს სამ ძირითად ფაქტორს: (ა) فعلის სემანტიკური ბუნება, განსაკუთრებით კონტროლისა და ტრანზიტივობის თვალსაზრისით; (ბ) ძირითადი სახელობის ფრაზების პირი და ფორმა; და (გ) წინადადების დრო, ასპექტი ან განწყობა.

განსაკუთრებით მნიშვნელოვანია, რომ Dixon აღნიშნავს, რომ ერგატიული მონიშვნა ქართულში გამოიყენება მხოლოდ მესამე პირის სახელებზე გარკვეულ სერიებში, თუმცა ეს მოხსენება აჩვენებს, რომ პირველი და მეორე პირის პრონოუმები, მიუხედავად იმისა, რომ არ არიან მონიშნულნი შემთხვევით, ფუნქციურად ერთ სისტემაში მონაწილეობენ სინტაქტიკური ქცევისა და კონტექსტის საშუალებით.

ასევე, ანალიზში გამოყოფილია ხმა (voice), როგორც ადრე გაუფასურებელი ფაქტორი. მონაცემები ქართული ეროვნული კორპუსიდან აჩვენებს, რომ აქტიური კონტროლი فعلები (მაგ., daiʒina „ძილი“) გამოიწვევს ერგატიულ მონიშვნას, ხოლო პასიური კონტროლი  فعلები (მაგ., daǯda „მოსვლა/ჩაჯდომა“) - არა. ეს მაგალითი მიუთითებს, რომ აქტიური/პასიური ხმა მნიშვნელოვან როლს ასრულებს შემთხვევის განლაგებაში, სხვა ფაქტორებთან ერთად.

საინტერესო მაგალითს წარმოადგენს فعل amaq̇oba „მაყვარებელი“, რომელიც წარმოშობს ნომინატივს მოქმედებისთვის წარსულში, ხოლო აორისტში ერგატიულ შემთხვევას.

ემპირიული კორპუსის მონაცემებისა და თეორიული ანალიზის ინტეგრირებით, ეს მოხსენება სთავაზობს უფრო ნიუანსურ გაგებას გაყოფილ ერგატივაზე ქართულში. ის უარყოფს ზედმეტად გამარტივებულ შეხედულებებს შემთხვევის მონიშვნაზე და სთავაზობს ახალ ხედვას სემანტიკის, მორფოსინტაქსისა და დისკურსის ურთიერთდამოკიდებულებაზე სისტემების ფორმირებისას. ეს შედეგები წვლილს შეიტანს გაყოფილი ერგატივის ტიპოლოგიურ მოდელირებაში და უკეთ აგვიხსნის განლაგების მრავალფეროვნებას ბუნებრივ ენებში.

საკვანძო სიტყვები: კავკასიური ლინგვისტიკა, ტიპოლოგია, ფუნქციური გრამატიკა, კორპუს ლინგვისტიკა.