ასოც. პროფ. მანანა წერეთელი

საქართველოს უნივერსიტეტი

mtsereteli@ug.edu.ge

+995591992949

 

სალიჰ უჩაქი

დოქტორი
ასოცირებული პროფესორი
საქართველოს უნივერსიტეტი
თბილისი, საქართველო
ORCID: 0000-0001-6650-199X
salihucak21@gmail.com 

ციურ სხეულებთან დაკავშირებული რწმენა-წარმოდგენები და რიტუალები თურქულ და ქართულ ფოლკლორში 

 

თურქეთ-საქართველოს ურთიერთობები დაფუძნებულია მრავალსაუკუნოვან და მრავალგანზომილებიან ურთიერთობებსა და ურთიერთქმედებაზე. აღნიშნული კავშირები გავრცელდა კულტურულ და რელიგიურ სფეროებში და აისახა საერთო ფოლკლორზეც. ცასა და ციურ სხეულებს მნიშვნელოვანი ადგილი უჭირავთ როგორც თურქულ, ასევე ქართულ ხალხურ ტრადიციებში. ამ კონტექსტში, ქართველები თითოეული ადამიანის ბედს -„ბედის ვარსკვლავთან“, ხოლო თურქები ბედს „ფელეკთან“, „ცის ბორბალთან“ და მის ბრუნვასთან აკავშირებდნენ. ორივე კულტურაში არსებობს ძლიერი კავშირი ღმერთს, სულებსა და ცას შორის. ქრისტიანობამდე ქართველებს ჰქონდათ ციური სხეულების პანთეონი (მზე, მთვარე და ხუთი ვარსკვლავი). ხოლო თურქების მიერ ისლამამდე შექმნილი პანთეონი ცის ღმერთის რელიგიას უკავშირდებოდა. თურქებს აქვთ „თენგრის“ კონცეფცია, რომელიც წარმოადგენს როგორც ცას, ასევე ალაჰს. ორივე ტრადიციამ ეს რწმენა გარკვეულწილად შეინარჩუნა ახალი რელიგიების მიღების შემდეგაც კი (ქრისტიანობა ქართველებისთვის, ისლამი თურქებისთვის). ქართულ მითოლოგიაში მზე ქალურ საწყისად ითვლება; თურქულ ტრადიციაში (თურფანული ტექსტების მიხედვით), სიკაშკაშე (მზის ჩათვლით) მამაკაცურობასთან ასოცირდება, ხოლო სიბნელე - ქალურობასთან. ქართველები ცას წარმოიდგენენ, როგორც რაღაც მრგვალსა და მბრუნავს, ოთხი კუთხით/კიდით; თურქები კი ცას აღიქვამდნენ, როგორც მიწაზე გაშლილ კარავს; ისინი თვლიდნენ, რომ ამ კარვის ბოძი იყო „ჩრდილოეთის ვარსკვლავი“ („ოქროს პოლუსი“). მაშინ, როდესაც ქართულ მითოლოგიაში ციური სხეულები ოჯახურ ურთიერთობებში აისახებოდა (დედა-შვილი, ქმარი-ცოლი, და-ძმა); თურქულ მითოლოგიაში ყურადღება უფრო მეტად ცისა და დედამიწის ურთიერთობაზე და მის როლზე იყო გამახვილებული. ქართულ ტრადიციაში ითვლებოდა, რომ ზოგიერთ ადამიანს არ ექნებოდა ბედი, თუ ცაზე არ იარსებებდა მისი „ბედის ვარსკვლავი“; თურქულ ტრადიციაში, ბედი სასტიკ და საშიშ რამედ აღიქმებოდა, რაც აისახა მათ ლექსებსა და წყევლაში. ეს განსხვავებები და მსგავსებები აჩვენებს, თუ როგორ შეიმუშავა ორმა მეზობელმა კულტურამ ციური მოვლენების საკუთარი ინტერპრეტაციები და, ამავდროულად, იზიარებდა საერთო ძირითად რწმენას ცას, ბედისწერასა და ღვთაებრივ ძალას შორის კავშირის შესახებ. 

 

საკვანძო სიტყვები: მზის კულტი, ბედის ვარსკვლავი, ცის ბორბალი.