მარინე ჭკადუა
დამოუკიდებელი მკვლევარი
თბილისი, საქართველო
სამხრეთ კავკასიის მოსახლეობის გვიანბრინჯაო-ადრერკინის პალეოდემოგრაფია შედარებით ასპექტში
ნაშრომში პირველადაა განხილული, სამხრეთ კავკასიის გვიანი ბრინჯაოს-ადრე რკინის ხანის მოსახლეობის დემოგრაფიული პროფილი. კვლევაში ჩართულია სამ-სამი პოპულაცია საქართველოდან და სომხეთიდან. კერძოდ, მცირე ამონარიდი საქართველოში გათხრილი დოღლაურის, საფარ-ხარაბას, წეროვანის და სომხეთში - ბარცრიალის, ბოვერისა და ბაგერი ჭალის სამაროვნებიდან. დოღლაურის და წეროვანის სამაროვანი მდებარეობს შიდა ქართლის ტერიტორიაზე, შესაბამისად თანამედროვე ქარელისა და მცხეთის მუნიციპალიტეტებში, ხოლო საფარ-ხარაბა, ქვემო ქართლის წალკის მუნიციპალიტეტში. საქართველოს სამაროვნებისგან განსხვავებით, ბარცრიალის, ბოვერისა და ბაგერი ჭალის სამაროვნები, სომხეთის ერთი ადგილობრივი მხარის - ლორის 3 ნეკროპოლისიდანაა.
ასეთი შორეული ეპოქის მასალის შედარებითი ანალიზი ჩვენთვის საინტერესოა იმის გამო, რომ საქართველოსა და სომხეთის თანამედროვე სახელმწიფო საზღვარი სამხრეთით ლორის მხარეზე გადის და რადგან პალეოდემოგრაფიული კვლევები მეტან მნიშვნელოვან ინფორმაციას იძლევა უძველესი მოსახლეობის შესახებ, როგორიცაა მოსახლეობის სქესობრივ-ასაკობრივი სტრუქტურა, გარდაცვალების საშუალო ასაკი, ანუ სიცოცხლის საშუალო ხანგრძლივობა, სქესთა შეფარდება, გარდაცვლილთა სიცოცხლის მოსალოდნელი ხანგრძლვობა დაბადებისას. ასევე შესაძლებელია შევაფასოთ პოპულაციის ყველა ასაკობრივი კატეგორიის მოკვდაობის გარდა, გადარჩენის ალბათობა, თაობის ხანგრძლივობა, ოჯახის საშუალო სიდიდე, ბავშვთა მოკვდაობის მაჩვენებელი და ა.შ. ამ პარამეტრებით შეგვიძლია ვიმსჯელოთ უძველეს დროში, თუ როგორი იყო სამხრეთ კავკასიაში მოსახლეობის დემოგრაფიული პროფილი, სოციო-კულტურული და ბიოლოგიური ადაპტაცია.
მოვახდინეთ, დოღლაურის, საფარ-ხარაბას, წეროვანის სამაროვნებზე დაკრძალული მოსახლების დემოგრაფიული მახასიათებლების შედარება, ასევე ბარცრიალის, ბოვერისა და ბაგერი ჭალის სამაროვნებზე დაკრძალული მოსახლეობის ურთიერთეთ შედარება და ბოლოს, დავადგინეთ, სამხრეთ კავკასიის გვიანი ბრინჯაოს - ადრე რკინის ხანის მოსახლეობის დემოგრაფიული პროფილი. ჩვენი კვლევით გაირკვა, რომ რიგი პარამეტრებით ძალიან დიდი განსხვავება აღინიშნება: გარდაცვალების საშუალო ასაკი, როგორც ბავშვთა ასაკის გათვალისწინებით, ასევე მის გრეშე; მოსალოდნელი სიცოცხლის ხანგრძლივობა დაბადებისას; ოჯახის სიდიდე; პოპულაციაში ინდივიდთა პროცენტი 15 წელს ზემოთ და 50 + ასაკში მყოფი ინდივიდების პროცენტი. განსხვავებულია ბავშვთა მოკვდაობის პროცენტი. უფრო ვიწრო ფარგლებში ცვალებადობს თაობების ხანგრძლივობა (25-28 წელი). გარდაცვალების ალბათობა ასაკის ზრდასთან ერთად იზრდება, ხოლო გადარჩენის ალბათობა მცირდება. აღნიშნული მოკვდაობის და გადარჩენის მრუდეები ერთი ტიპისაა, ხოლო ამ შემთხვევაშიც ყველა პოპულაციში ეს პროცესები სხვადასხვა სიჩქარით მიმდინარეობს.
აღსანიშნავია ისიც, რომ ლორის მოსახლეობა, რომლებიც სამ სხვადასხვა სამაროვანზე იკრძალებოდნენ რიგი დემოგრაფიული მახასიათებლებით მსგავსი არიან ერთმანეთთან, ასევე დოღლაურის, საფარ-ხარაბას და წეროვნის მოახლეობა, თუმცა წეროვანის და ბარცალის მოსახლეობა უმრავლეს შემთხვევაში ერთმანეთთან უფრო ახლო მასავსებას ავლენენ. საინტერესო ფაქტის ახსნა იქნება შესაძლებელი არქეოლოგიური კონტექსტის და გენეტიკური მონაცემების შუქზე, რაც მომავალი კვლევის ამოცანას წარმოადგენს.
საკვანძო სიტყვები: პალეოანთროპოლოგია, პალეოდემოგრაფია, გვიან ბრინჯაო, ადრე რკინა, სამხრეთ კავკასია.