რამაზ შენგელია
თბილისის სახელმწიფო სამედიცინო უნივერსიტეტი.
მედიცინის ისტორიის და ბიოეთიკის დეპარტამენტის ხელმძღვანელი.
თბილისი, საქართველო
ORCID:
რამაზ შენგელია
თბილისის სახელმწიფო სამედიცინო უნივერსიტეტი.
მედიცინის ისტორიის და ბიოეთიკის დეპარტამენტის ხელმძღვანელი.
თბილისი, საქართველო
ORCID:
გვარ-სახელების პოლიმორფიზმი და მოსახლეობის მორფოლოგიური და გენეტიკური შემადგენლობა
აბსტრაქტი
თანამედროვე ანთროპოლოგიურ კვლევებში უფრო ხშირად მიმართავენ გვარსახელების გავრცელების არეალის ანალიზს, რადგან პოპულაციების ისტორიულ და გენეტიკურ მსგავსებას შორის გარკვეული პარალელები არსებობს. ეთნიკური ჯგუფის ჩამოყალიბების რეკონსტრუქცია არაერთ წყაროს (არქეოლოგიური, ანთროპოლოგიური, ეთნოლოგიური, ლინგვისტური, ისტორიული და სხვა) ემყარება. მათ რიგს განეკუთვნება თანამედროვე გვარსახელები, რადგან ის ინდიკატორია იმ სპეციფიკური ანთროპოლოგიური ნიშნებისა, რომლის მატარებელნი ეთნოსის შემადგენელ ნაწილს წარმოადგენენ, ქმნიან მის ისტორიას, უზრუნველყოფენ გენეტიკურ პოლიმორფიზმს, გადაეცემიან თაობებს და გენეტიკურ მარკერად ყალიბდებიან. გვარსახელი ერთ-ერთ უმნიშვნელოვანეს ინსტრუმენტს წარმოადგენს გენეტიკური და დემოგრაფიული მაჩვენებლების ცვალებადობის შესასწავლად, რადგან მათ ახასიათებთ რაოდენობის ცვალებადობა დროში, ასევე გვარის მატარებელთა რიცხოვნობის შემცირება ან გაზრდა, რაც პოპულაციებში გენეტიკური შემადგენლობის შეცვლის თაობაზე მსჯელობის საშუალებას იძლევა და გვაფიქრებინებს, სხვადასხვა გვარის განსხვავებულ წვლილზე ეთნოსის გენეტიკური მრავალფეროვნების (პოლიმორფიზმის) შენარჩუნებაში.
გვარსახელების და ანთროპოლოგიის სხვადასხვა დარგის მონაცემების საფუძველზე განხილული ოჩამჩირის, გუდაუთის და გაგრის აბხაზების მორფოლოგიური იერი და გავრცელებული გვარსახელების ანალიზით (რომლის დაახლოებით 80% ქართულ გვარსახელებად განიხილება და გავრცელებულია საქართველოს სხვადასხვა რეგიონში) აიხსნა ანთროპოლოგიური სისტემებით მიღებული ძალიან მაღალი მორფოლოგიური მსგავსება აფხაზებსა და ქართველებს შორის.
ეს ნათელი ილუსტრაციაა იმისა, თუ რაოდენ დიდი მნიშვნელობა ენიჭება გვარსახელებს ანთროპოლოგიურ კვლევებში. გვარსახელი Y-ქრომოსომის დნმ მარკერების მსგავსად, თაობებს მამის ხაზით გადაეცემა და უტოლდება ერთ კოდომინანტურ გენეტიკურ სისტემით მიღებულ ინფორმაციას. ამდენად, გვარსახელი, ერთი მხრივ, არის სოციალური წარმონაქმნი, მეორე მხრივ, გენეტიკური მარკერის ანალოგი. ის, გენების მსგავსად (უფრო მართებულია ითქვას გენებთან ერთად), გადაადგილდება სივრცეში, დროთა განმავლობაში განიცდის ცვლილებებს (მაგ. წარმოქმნის ახალ გვარსახელებს და ა. შ). ის გენებისაგან განსხვავებით, არ განიცდის მუტაციას. რჩება იგივე გენეტიკის მატარებელი, მხოლოდ ზრდის გვარსახელის სპექტრს (რაოდენობას). ასევე გვაწვდის ინფორმაციას ქორწინებითი კავშირების (ქორწინებითი მიგრაცია) შესახებ, იძლევა ქორწინებითი უპირატესობების შესწავლის შესაძლებლობას, განსაზღვრავს მოსახლეობის გენეტიკურ და მორფოლოგიურ პოლიმორფიზმს, ავლენს შესაძლო ინბრიდინგს. ითვლება, რომ გვარსახელის მატარებელთა რაოდენობა პოპულაციებში ექვემდებარება გენეტიკურ დრეიფს. გვარსახელების გენეალოგიური კვლევები, რომელშიც გვარი თავისი ქორწინებათა სისტემითა და გენოფონდით გენეტიკური მარკერად განიხილება, დიდ ინფორმაციას იძლევა ეთნოგენეზის შემადგენელი ყველა კომპონენტის შესახებ. იგი ასევე დიდ დახმარებას უწევს დნმ-მარკერების კვლევების ინტერპრეტაციას: Y-ქრომოსომის ცალკეული ჰაპლოჯგუფის სიხშირის, პირვანდელი არეალის და გავრცელების მიმართულების, გვართაშორის ნათესაური კავშირების დადგენის თვალსაზრისით, ასეთი კვლებები აქტუალური და პერსპექტიულია.
საკვანძო სიტყვები: მორფოლოგიური და გენეტიკური პოლიმორფიზმი, გვარი, დნმ-მარკერები, ქორწინებითი მიგრაცია.