თამარ შარაბიძე
ივ. ჯავახიშვილის სახ.თბილისის სახელმწიფო უნივერსიტეტი
ასოცირებული პროფესორი
თბილისი, საქართველო
ORCID: https://orcid.org/0009-0004-8031-9528
თამარ შარაბიძე
ივ. ჯავახიშვილის სახ.თბილისის სახელმწიფო უნივერსიტეტი
ასოცირებული პროფესორი
თბილისი, საქართველო
ORCID: https://orcid.org/0009-0004-8031-9528
ილია ჭავჭავაძე და რაფიელ ერისთავი
აბსტრაქტი
ილია ჭავჭავაძესა და რაფიელ ერისთავს შორის განსხვავება 13 წელიწადია; ისინი თანამედროვეები არიან; თუმცა რაფიელს 60-იანელები „უხუცესად“ და „მოხუც პოეტად“ მოიხსენიებენ. ეტყობა, ერთ ათეულ წელსაც საზოგადოებრივი მოღვაწეობის თვალსაზრისით დიდი მნიშვნელობა აქვს. ქვეყანაში თერგდალეულების „დაბადებამდე“ რაფიელ ერისთავმა მრავალი სახელმწიფო სამსახური გამოიცვალა და ყველგან და ყოველთვის ემსახურებოდა ქართულ საქმეს. მიუხედავად იმისა, რომ ის უფროსი თაობის წარმომადგენლად ითვლებოდა, რაფიელი გვერდში ამოუდგა ახალ თაობასა და მის თავკაცს _ ილია ჭავჭავაძეს. ე.წ. „მამათა და შვილთა ბრძოლის დროს“, როდესაც ილიამ პასუხი მკაცრი გასცა ბარბარე ჯორჯაძეს (რაფიელის დას) ენის საკითხებთან დაკავშირებით და მას სხვა ახალთაობელებიც აჰყვნენ, ჩანს, რაფიელ ერისთავმა პოლემიკაში ჩართვისგან თავი შეიკავა. ვფიქრობთ, თუ არა მას, იგავ-არაკების მთარგმნელსა და შემქმნელს, პოეზიაში მთის კილოს შემომტანს, გლეხთა გულშემატკივარს, სხვას ვის უნდა სცოდნოდა სახალხო ენის შემოტანის აუცილებლობის მნიშვნელობა სალიტერატურო ქართულში?! რაფიელს ილიასთან ახლო ნათესაური ურთიერთობაც ჰქონდა _ მისი ბიძა და ილიას გამზრდელი მამიდა მაკრინე ცოლ-ქმარნი იყვნენ; თუმცა შემორჩენილი ეპისტოლეებიდან, საქმიანი დოკუმენტებიდან და პუბლიკაციებიდან მათი ურთიერთობა ლიტერატურულ-საზოგადოებრივი ხასიათისა უფროა. რაფიელ ერისთავმა შეაფასა ილიას მიერ ჟურნალ „კრებულში“ გამოქვეყნებული გლეხური სიმღერები და ამ ფაქტს დიდი ეროვნული საქმე უწოდა. ამას მოჰყვა რაფიელ ერისთავისა და ილია ჭავჭავაძის ერთობლივი კრებულის – „გლეხური სიმღერები, ლექსები და ანდაზები“ – ცალკე წიგნად გამოცემა.
ილია ჭავჭავაძესთან რაფიელ ერისთავს მრავალი საზოგადო საქმე აკავშირებდა. ისინი ერთობლივი მონაწილეები იყვნენ წიგნის საგამომცემლო ქართველთა ამხანაგობის სხდომებისა, ქშწკგ საზოგადოების კრებებისა, „მეფე ლირის“ დადგმისთვის საჭირო მსახიობების შესარჩევი კონკურსისა; „ვეფხისტყაოსნის“ ტექსტის დადგენისა და გამოცემის სხდომებისა, სხვადასხვა საქველმოქმედო საღამოებისა.
ილია გაითვალისწინა რაფიელ ერისთავის მისწრაფება და კომპეტენცია ძველი ხელნაწერების შეკრება-გამოქვეყნებისა და 1881 წელს ქშწკგ საზოგადოების სხდომაზე სწორედ მას დაავალა გრიგოლ ჩარკვიანისაგან შესასყიდი წიგნების შერჩევა; ასევე ამავე წელს _ ბიბლიოთეკის პროექტისა და წიგნების შეგროვების გეგმის შედგენა.
1884 წელს არტურ ლაისტის საქართველოში ჩამოსვლასთან დაკავშირებით ილიამ ჯერ სადილი გამართა, შემდეგ კი 31 დეკემბერს ქართველი მოღვაწეები ახალი წლისა და „ივერიის“ პირველი ნომრის გამოსვლის შესახვედრად მიიწვია. საახალწლო სუფრის თამადა შეუცვლელი რაფიელ ერისთავი ყოფილა. მიღებული შთაბეჭდილებები აღწერილია არტურ ლაისტის მოგონებებში, ასევე _ ილია ბახტაძის (ხონელი) „ივერიაში“ დაბეჭდილ პუბლიკაციაში.
ილიასა და რაფიელის ურთიერთობა განსაკუთრებით წარმოჩნდება 1887 წლის დეკემბერში დავით სარაჯიშვილის სახლში გამართულ ნადიმზე, სადაც ილიამ „ოთარაანთ ქვრივი“ წაიკითხა. ნაწარმოების რაფიელისეული შეფასება შემოგვინახა პოეტის პირად ფონდში დაცულმა ერთტაეპიანმა ლექსმა:
,,დღევანდლამდის, ჭეშმარიტად ქვრივი მე არ მყვარებია...“
რაფიელ ერისთავის კავკასიის საცენზურო კომიტეტში მოღვაწეობის დროს ილიას მიერ რაფიელისადმი გაგზავნილი ბარათებიდან ყველაზე მეტად საინტერესოა 1889 წლის წერილი, რომელშიც ის თხოვს რაფიელს მიხეილ ნასიძის ლექსის შეუცვლელად დატოვებას. რაფიელი, თავისი თავის საზიანოდ, ილიას სურვილს აკმაყოფილებს.
ილიამ მონაწილეობა მიიღო 1895 წელს გამართული რაფიელ ერისთავის 50 წლის იუბილის პროგრამის შედგენაში, მგოსნის გვერდით იჯდა მთელი საღამო და სიტყვითაც გამოვიდა.
რაფიელ ერისთავის გარდაიცვალება დიდი დანაკლისი იყო ილია ჭავჭავაძისთვის. მისი სულის მოსახსენიებლად ქშწკგ საზოგადოებამ ქაშვეთის ეკლესიაში გამართა პანაშვიდი, რომლის ორგანიზება ილიას ეკუთვნოდა.
საკვანძო სიტყვები: რაფიელ ერისთავი, ილია ჭავჭავაძე, ურთიერთობა