ბეჟან ხორავა
საქართველოს უნივერსიტეტი
თამაზ ბერაძის სახელობის ქართველოლოგიის
ინსტიტუტის უფროსი მეცნიერ თანამშრომელი
თბილისი, საქართველო
ORCID: https://orcid.org/0000-0001-2345-6789
bxorava@yahoo.com
ბეჟან ხორავა
საქართველოს უნივერსიტეტი
თამაზ ბერაძის სახელობის ქართველოლოგიის
ინსტიტუტის უფროსი მეცნიერ თანამშრომელი
თბილისი, საქართველო
ORCID: https://orcid.org/0000-0001-2345-6789
bxorava@yahoo.com
რაფიელ ერისთავი – სამეგრელოს ისტორიისა და ეთნოგრაფიის მკვლევარი
მწერალი და საზოგადო მოღვაწე რაფიელ ერისთავი (1824-1901), ასევე ცნობილია, როგორც ლექსიკოლოგი, ისტორიკოსი, ეთნოგრაფი და ფოლკლორისტი. თავისი ცხოვრების გარკვეულ მანძილზე იგი მჭიდროდ იყო დაკავშირებული სამეგრელოსთან.
1855 წელს რაფიელ ერისთავი ქუთაისის გუბერნიაში განსაკუთრებულ დავალებათა უფროს მოხელედ დაინიშნა. სამსახურებრივი მოვალეობის შესრულებისას, სამეგრელოს გლეხთა აჯანყების დროს, 1857 წელს, ქვაშიხორში, რაფიელ ერისთავი ქუთაისის ვიცე-გუბერნატორს ნიკოლაი კოლიუბაკინს აჯანყების მეთაურის უტუ მიქავას სიტყვას უთარგმნიდა. სამეგრელოში რუსული მმართველობის დამყარების შემდეგ, 1857-1867 წლებში, ის ზუგდიდის ოკრუგის უფროსი იყო. იმავდროულად, იგი სამეგრელოში საგლეხო რეფორმის მომზადებას და გატარებას ხელმღვანელობდა.
ზუგდიდის ოკრუგის უფროსად ყოფნისას რაფიელ ერისთავმა დიდი ღვაწლი დასდო ზუგდიდის კეთილმოწყობას.
ქალიშვილის, ანასტასია ერისთავი-კახიძის მოგონებით, რაფიელ ერისთავს, ძალიან უყვარდა ზუგდიდი. ცხოვრების ნახევარგზა გამოვლილი რაფიელ ერისთავი დადიანების სასახლეში შეხვდა გურული თავადის ახალგაზრდა ქალიშვილს თეოდოსია ერისთავს, რომელიც შემდეგ მისი ცხოვრების თანამგზავრი გახდა. 1863 წელს რაფიელ ერისთავმა მასზე იქორწინა.
რაფიელ ერისთავი დაინტერესებული იყო მხარის ისტორიით, ეთნოგრაფიით, ფოლკლორით. იგი დიდ მნიშვნელობას ანიჭებდა უშუალოდ ნახვით და ფაქტის ადგილზე გაცნობით მიღებულ შთაბეჭდილებებს. ამ მიზნით მან საგანგებოდ შემოიარა ეს მხარე. ამ მოგზაურობას მან საგანგებო ნარკვევი მიუძღვნა. ეს არის სამეგრელოს ისტორიისა და ისტორიული გეოგრაფიის შესანიშნავი ნარკვევი. იგი ავტორია აგრეთვე ნარკვევებისა სამეგრელოს სამღვდელოების, გლეხთა კატეგორიებისა და პრივილეგირებულ წოდებათა, ბატონყმური ურთიერთობების შესახებ და სხვ.
რაფიელ ერისთავი სამეგრელოს ისტორიის შესახებ მასალებს აწვდიდა ადოლფ ბერჟეს და მარი ბროსეს; ახლო ურთიერთობა ჰქონდა კორნელი ბოროზდინთან, რომელიც ასევე მუშაობდა სამეგრელოს ისტორიაზე. 1862 წელს ადოლფ ბერჟე ზუგდიდში ჩავიდა და მასთან ერთად მოიარა სამეგრელო. რაფიელ ერისთავის ინტერესი სამეგრელოს ისტორიის საკითხებისადმი კარგად ჩანს ა. ბერჟეს მიერ მისთვის გაგზავნილ წერილებში. ადოლფ ბერჟე მას სთხოვდა დაეწერა წერილები გაზეთ ,,კავკაზისათვის“ სამეგრელოს შესახებ; ურჩევდა, ნაშრომი სამეგრელოს შესახებ თბილისში დაესრულებინა, სადაც უამრავ მასალას ნახავდა ამ თემაზე; ამასთანავე, იგი წერილებსა და მასალებს უგზავნიდა სამეგრელოს შესახებ. ადოლფ ბერჟესაც აინტერესებდა მასალები სამეგრელოს შესახებ, რომლის გაგზავნასაც მას სთხოვდა. ამ თანამშრომლობის შედეგია ბერჟეს შესანიშნავი ნარკვევი სამეგრელოს შესახებ. ადოლფ ბერჟეს აინტერესებდა არამარტო მასალები სამეგრელოს ისტორიის შესახებ, არამედ ფოლკლორული მასალებიც. იგი რაფიელ ერისთავს სთხოვდა შეეგროვებნინა მისთვის სვანური, აფხაზური და სხვა ხალხური სიმღერები.
რაფიელ ერისთავის პირად არქივში დაცულია მრავალი მასალა სამეგრელოს ისტორიისა და ეთნოგრაფიის შესახებ, რომელიც საგანგებო შესწავლას მოითხოვს.
საკვანძო სიტყვები: რაფიელ ერისთავი, სამეგრელო