ალექსანდრე ჭულუხაძე
ლიტერატურისა და ჰუმანიტარულ მეცნიერებათა დოქტორი
საქართველოს უნივერსიტეტი
ასოცირებული პროფესორი
აღმოსავლეთმცოდნეობის დეპარტამენტის უფროსი
თ. ბერაძის სახელობის ქართველოლოგიის ინსტიტუტის უფროსი მეცნიერი თანამშრომელი
თბილისი, საქართველო
a.chulukhadze@ug.edu.ge
იაკობ ცურტაველის „შუშანიკის წამების“ უცხო ლექსიკა
იაკობ ცურტაველის „წამებაჲ წმიდისა შუშანიკისი დედოფლისა“ ანუ „შუშანიკის წამება“, დღემდე მოღწეული უძველესი ქართული ლიტერატურული ძეგლია, რომელსაც გამორჩეული ადგილი უჭირავს ქართული ლიტერატურის ისტორიაში. ნაწარმოებში გამოყენებულია მრავალფეროვანი უცხო ლექსიკა, რომლის ანალიზიც გვაძლევს საშუალებას, რომ უფრო ფართო და ნათელი წარმოდგენა შეგვექმნას ადრეული შუა საუკუნეების საქართველოსა და გარესამყაროს ისტორიული, პოლიტიკური, სოციალური, ეკონომიკური, კულტურული, რელიგიური, სამხედრო-ადმინისტრაციული და სხვა სახის ურთიერთობების მრავალი საკითხისა და თავისებურების შესახებ.
„შუშანიკის წამების“ ვრცელი და მოკლე ქართული ვერსიებისა და სვინაქსარული რედაქციების ლინგვისტურმა შესწავლამ გამოავლინა 148 ნასესხობა, რომლებიც სხვადასხვა ეპოქაში, სხვადასხვა გზებითა და სხვადასხვა ენებიდან იქნა შეთვისებული ქართულში.
შესწავლილ იქნა 73 ირანული (სამი ძველი სპარსული, შვიდი პართული, 40 ფალაური, ერთი ახალი სპარსული და ერთი ალანურ - ოსური), 17 სომხური, 25 ბერძნული, 13 ებრაული, 6 ლათინური, 4 არაბული, 1 არამეული, 1 სირიული და 2 თურქული ნასესხობა და რამდენიმე ლექსემის ფონეტიკური ვარიანტები.
შესწავლილი მასალა სემანტიკური და დანიშნულების თვალსაზრისით საკმაოდ მრავალფეროვანია და მოიცავს რელიგიური, საზოგადო, სამხედრო, ადმინისტრაციული და სხვა ხასიათის ლექსიკას, 45 საკუთარ, 19 გეოგრაფიულ და ეთნიკურ სახელს, რომლის ნაწილიც უდავოდ ჯერ კიდევ საქართველოში ქრისტიანობის გავრცელებამდე ზეპირი გზით დამკვიდრდა ქართულ ენაში, ხოლო ნაწილმა კი, ქრისტიანობის გავრცელების შემდეგ ბერძნული, სომხური და სირიული ენებიდან ზეპირი და სალიტერატურო გზებით შემოაღწია ქართულ ენასა და ლიტერატურაში, რომელთა გარკვეული ნაწილიც დღემდე აქტიურად გამოიყენება თანამედროვე სალიტერატურო ქართულსა და დიალექტებში.
წარმოდგენილი მასალის გარკვეული ნაწილი ადრეც იქნა ზედაპირულად შესწავლილი მკვლევარბის მიერ და ნაწარმოების სხვადასხვა გამოცემებსა თუ სამეცნიერო შრომების კრებულებშია გაფანტული. ჩვენს მიერ პირველად მოხდა არსებული გამოკვლევების მასალების შეკრება, მათი გადამუშავება, შეცდომების გასწორება და ახალი ეტიმოლოგიური მასალების დართვა, რამაც მოგვცა საშუალება წარმოგვედგინა სრულფასოვანი სამეცნიერო გამოკვლევა, რაც დაეხმარება ძველი ქართული ლიტერატურის მკვლევრებს უკეთ შეაფასონ „შუშანიკის წამება“ მნიშვნელობა და ადგილი ქართული ლიტერატურის შემდგომი განვითარების ისტორიულ პროცესში.
საკვანძო სიტყვები: ძველი ქართული ლიტერატურა, ეტიმოლოგია, სემანტიკა