გიორგი ჯღარკავა
ფილოლოგიის დოქტორი
ივანე ჯავახიშვილის სახელობის თბილისის სახელმწიფო უნივერსიტეტი
მოწვეული ლექტორი
გიორგი ჯღარკავა
ფილოლოგიის დოქტორი
ივანე ჯავახიშვილის სახელობის თბილისის სახელმწიფო უნივერსიტეტი
მოწვეული ლექტორი
„ბედის“ კონცეპტი ქართველურ ენათა პარემიებში
აბსტრაქტი
ანდაზები და იდიომები, როგორც კულტურული ინფორმაციის შემცველი ენობრივი ერთეულები, გამოხატავენ მათი შემქმნელი ენობრივი კოლექტივის ფსიქოლო¬გიას, სოციალურ ჩვევებს. სწორედ ამიტომ, ისინი განსაკუთრებით მნიშვნელოვანია არა მხოლოდ ლინგვისტური, არამედ ლინგვოკულტუროლოგიური და სხვა მომიჯნავე დისციპლინათა პერსპექტივიდანაც. კერძოდ, ხალხის ისტორიული მეხსიერებისა და კოლე¬ქტი¬ური ინტელექტის ფორმირების საკითხის წარმოჩენისათვის აქტუალურია იმაზე დაკვირვება, თუ რა ძირითადი ერო¬ვნულ-კულტურული კონცე¬პტებია მოცემული პარემიებში.
ქართულ დისკურსში კონცეპტთა შესწავლის აქტუალურობას ადასტურებს უკანასკნელ ხანებში შესრულებული კვლევები (ომიაძე, 2009, 2010, 2013 2015; ყურაშვილი 2007; Goshkheteliani, 2011; ბარბაქაძე, 2012; ერაგია, 2012; ბერიაშვილი, 2016; კაკაჩია და სხვები 2018; ჯიჯავა, ახვლედიანი, 2018; ბერკაცაშვილი, 2020; გელდიაშვილი, 2023 და სხვ.), რომლებშიც გაანალიზებულია არაერთი კონცეპტი. ვფიქრობთ, რომ ქართველური ლინგვოკულტურული სივრცის დახასიათებისას ქართულთან ერთად სხვა ქართველურ ენათა ემპირიული მასალის ჩართვა უფრო სრული სურათის წარმოდგენის საშუალებას მოგვცემს და გააღრმავებს კვლევებს ამ მიმართულებით.
ზემოთქმულის გათვალისწინებით, მოხსენებაში განხილული იქნება ქართველურ ენათა პარემიებში (იდიომებსა და ანდაზებში) კონცეპტის დეფინიციური ნიშნებიდან ყველაზე მაღალი ხარისხის სემიოტიკური სიმჭი¬დროვის მქონე კონცეპტი „ბედი”, რომელიც, როგორც „ცნობიერებების უმნიშვნელოვანესი კატეგორია“ (ომიაძე, 2009, 96), ამავდროულად, ბაზისურ კონცეპტთა რიგში მოიაზრება (ბერკაცაშვილი, 2020). აღნიშნული კონცეპტი ქართულ სალიტერატურო ენასა და დიალექტებში წარმოდგენილია არაერთი სინონიმური რიგის ლექსემით (წერა, ბედისწერა, იღბალი, ბედ-იღბალი, სვე, სვე-ბედი, განგება, ხვედრი, წილი, ეტლი, ფატუმი, დავლათი, დორანი, ყისმათი, ნასიბი, უღური, აჯალი, რუზღი და სხვ.), ხოლო არასალიტერატურო ქართველურ ენებში ბედის სინონიმური წრე შედარებით ვიწროა.
მოხსენების ძირითად ემპირიულ ბაზას წარმოადგენს გამოცემული ქართული, მეგრული, ლაზური, სვანური ანდაზები და იდიომები. გარდა ამისა, საანალიზო მასალად აღებულია ლექსიკონის მონაცემები და ელექტრონული რესურსები. ამასთან, მაგალითები მოყვანილია ლინგვისტური ექსპედიციის ფარგლებში ჩვენ მიერ შეგროვებული მასალიდანაც. არსებული სამეცნიერო ლიტერატურისა და ვრცელი ემპირიული მასალის გათვალისწინებით მოხსენებაში შესწავლილია „ბედის“ კონცეპტის სემანტიკურ-დისტრიბუციული ველი, გაანალიზებულია რამდენიმე პრობლემური საკითხი, მაგალითად, როგორიცაა: ბედის, ბედისწერისა და განგების ურთიერთმიმართება; ყოფითი და რელიგიური ცნობიერების ასახვა ბედის კონცეპტთან მიმართებით და სხვ.
საკვანძო სიტყვები: ქართველური ენები; კონცეპტი „ბედი“; ანდაზა; იდიომი; პარემიოლოგია.