დოდო ჭუმბურიძე

დოდო ჭუმბურიძე

 

ისტორიის მეცნიერებათა დოქტორი

საქართველოს უნივერსიტეტი

პროფესორი

თამაზ ბერაძის სახელობის ქართველოლოგიის ინსტიტუტი

 მთავარი მეცნიერი თანამშრომელი

თბილისი, საქართველო

d.chumburidze@ug.edu.ge ;

dodochumburidze@yahoo.com

ისტორიის აქტივაციის პროცესი  „თერგდალეულთა“   ნაციონალური პროექტის კონტექსტში და ილია ჭყონიას საისტორიოგრაფიო მოღვაწეობა

ქართველი იურისტი, ისტორიკოსი, მთარგმნელი და პუბლიცისტ-გამომცემელი – ალესანდრე ჭყონია(1855-1907) საინტერესო მოღვაწე იყო. წერდა „მაჭახელიძის“ ფსევდონიმით. იყო ქართველთა შორის წერა-კითხვის გამავრცელებელი საზოგადოების თავმჯდომარის ამხანაგი და საზოგადოების გამგეობის წევრი. ალექსანდრე ჭყონიას პირადი ურთიერთობა ჰქონდა ილია ჭავჭავაძესთან.  პეტერბურგის უნივერსიტეტშის იურიდიული ფაკულტეტის დასრულების შემდეგ ისტორიული მეცნიერების შესასწავლად  პარიზში გაემგზავრა. სწავლის დროს, ფინანსური გაჭირვების გამო, მისთვის უდიდეს ავტორიტეტსა და სათაყვანო ადამიანს პირადი წერილით აცნობა თავისი მდგომარეობა, სწავლის მიღების სურვილი, რამაც დიდი მწერალი მისადმი კეთილად განაწყო და დახმარება აღმოაჩენინა.

1876 წლის 14 ივნისს ილიას მიერ გაგზავნილი პირველი ფულადი დახმარებით  ალექსანდრე ჭყონიამ შეძლო  ისტორიის ცოდნის გაღრმავება და თანამედროვე ევროპული ისტორიოგრაფიის მონაპოვართა შესწავლა. მან თავისი ცოდნა დაახმარა ამ პერიოდში მიმდინარე ქართული საისტორიოგრაფიო აზროვნების გაღრმავების საქმეს, თარგმნა უცხოური წყაროები საქართველოს შესახებ, რასაც უდიდესი მნიშვნელობა ჰქონდა ისტორიის დარგის მეცნიერებად ჩამოყალიბებისა და მისი ევრიპეიზაციისათვის.

ალექსანდრე ჭყონიასა და ილია ჭავჭავაძეს შორის განსაკუთრებული, საქმიანი და მეგობრული ურთიერთობა მისი პარიზიდან დაბრუნების შემდეგ დაიწყო. ევროპული ენების მცოდნე ისტორიკოსი განსაკუთრებით ჭირდებოდა მწერალს იმ ცილისმწამებლურ წერილებზე პასუხის გასაცემად, რასაც საქართველოს ისტორიული წარსულის შესახებ წერდნენ შოვინისტი რუსი მეცნიერები. სამეცნიერო აზრების უკეთ არგუმენტირებისათვის ილია იყენებდა ცნობილ გერმანელ და ფრანგ ისტორიკოსთა ნაშრომებს, რომლებზე წვდომაც და ცოდნაც ალექსანდრე ჭყონიას ჰქონდა.

1890 წელს ჭყონიამ საკუთარი ხარჯით გამოსცა „ისტორიული ნარკვევი“ (საისტორიო ქრესტომათია). მან პირველმა გააცნო ქართველ მკითხველს ევროპელი მოგზაურებისა და მისიონერების ცნობები საქართველოს შესახებ („პიეტრო დელა ვალლეს მოხსენება საქართველოს შესახებ – 1627 წ.“, ივერია, 1871 წ. N111; „იტალიელი მოგზაურები საქართველოში მე-15 საუკუნეში: იოსაფა ბარბარო და ამბროზიო კონრატინი“, მოამბე, 1894, NXI; „ტავერნიეს მოგზაურობიდან მე-17 საუკუნეში“, მოამბე", 1898, VI; „არქანჯელო ლამბერტი – სამეგრელოს აღწერა“ და სხვ.

ქართული ისტორიული აზროვნების გაღრმავებას განსაკუთრებული ამაგი დასდო ისტორიკოსისა და პუბლიცისტის მიერ 1890 წელს გამოცემულმა „ისტორიულმა ნარკვევმა“.ესაა ქრესტომათიული კრებული, შედგენილი  ქართველი და უცხოელი მეცნიერების ნაშრომებით კავკასიასა და  ქართველ ტომებზე, მათ განსახლებაზე, უძველეს ცივილიზაციურ კავშირებზე, მსოფლიო ისტორიულ პროცესებში ქართველების მონაწილეობაზე და სხვ.

 წიგნის გამორჩეულ მნიშვნელობას ქმნის ის მომენტი, რომ ყველა წერილი ეკუთვნის საყოველთაოდ ცნობილ მეცნიერებს და ისინი მოძიებულია და ევროპული ენებიდან თარგმნილია კრებულის შემდგენელის – ალექსანდრე ჭყონიას მიერ. კრებულში შესული სამეცნიერო პუბლიკაციების ავტორები არიან: ჰეროდოტე, სტრაბონი, პროკოფი კესარიელი, აგათა, მენანდრე ბიზანტიელი, კედრენე, ევროპელი მეცნიერები: ფრანსუა ლენორმანი, მარი ბროსე, ვივიენ დე სენ მარტენი, გატერიასი, შარლ ლუი დე მონტესკიე, კარლ რიტერი, დიუბუა დე მონპერე, თეოდორ მომზენი, რუსი მეცნიერი – პეტრე უსლარი; ქართველი მეცნიერები: ვახუშტი და თეიმურაზ ბაგრატიონები, პლატონ იოსელიანი, სულხან ბარათაშვილი, დიმიტრი ბაქრაძე, ალექსანდრე ცაგარელი, გიორგი წერეთელი და სხვ.

ამ ავტორთა დიდი ნაწილის ტექსტები ამ დროს არათუ უბრალოდ დაინტერესებული ქართველებისთვის, პროფესიონალი ისტორიკოსებისთვისაც ძნელი მისაწვდომი იყო. შესავალი წერილი, მის მიერ დაწერილ რამდენიმე პარაგრაფს რომ თავი გავანებოთ,  კარგად გვაცნობს კრებულის შემდგენელის  მიზნებსა და დამოკიდებულებას ისტორიის, როგორც მეცნიერების დარგის განვითარების, მისი ხალხამდე მიტანის აუცილებლობის შესახებ. ისტორიკოსი იმედს გამოთქვამდა, რომ წიგნი საქართველოს ისტორიით დაინტერესებულ ყველა ადამიანს დაეხმარებოდა, განსაკუთრებით სკოლის მოწაფეებსა და პედაგოგებს, „ყველა ქართველს, ვისაც თვითონ შემთხვევა და შეძლება არა აქვს გადაჩხრიკოს და გადაიკითხოს, რაც რომ დაწერილა ქართულზე და უცხო ენებზე ჩვენი ისტორიის შესახებ“.

 

 

საძიებო სიტყვები: ქართული ისტორიოგრაფია, ევროპელი ისტორიკოსები, უცხოური წყაროები, ალექსანდრე ჭყონია, ილია ჭავჭავაძე.