აკაკი ცომაია

საქართველოს უნივერსიტეტი

ეკონომიკის ინსტიტუტის ხელმძღვანელი

აფილირებული პროფესორი

თბილისი, საქართველო

a.tsomaia@ug.edu.ge,

ORCID: 0000-0002-4332-5767

ევროატლანტიკურ სივრცეში ინტეგრაციის ეკონომიკური გავლენა საქართველოზე

აბსტრაქტი

            საქართველოს ეხსნება სწრაფი ეკონომიკური და ინკლუზიური განვითარების დიდი პერსპექტივა ევროატლანტიკურ ოჯახში ინტეგრაციის გზაზე, რაც უნდა აისახოს ტექნიკური პროგრესის მნიშვნელოვან აჩქარებაში. არის მოლოდინი, რომ მოკლე დროში, შესაძლებელია ცხოვრების იმ დონის უზრუნველყოფა, რაც ამ ეტაპზე, აღმოსავლეთ ევროპის ქვეყნებშია.  ტექნიკურ პროგრესზე გავლენას ახდენს შემდეგი კომპონენტები: ინსტიტუციური გარემოს გაუმჯობესება; მაღალტექნოლოგიური პირდაპირი უცხოური ინვესტიციები (პუი) ფინანსური კაპიტალის შემოდინება; მცირე ბიზნესის განვითარება და ევროკავშირის ფინანსური მხარდაჭერა.

            ინსტიტუციური რეფორმები უზრუნველყოფს ადამიანის ფუნდამენტური უფლებების, კანონის უზენაესობისა და დემოკრატიის განმტკიცებას, რაც მნიშვნელოვნად გაზრდის ეკონომიკის თავისუფლებისა და სამართლიანი თამაშის წესებით კონკურენციის ხარისხს. მრავალი კვლევით დასტურდება, რომ ტექნიკური პროგრესი იზრდება სწორედ იმ ქვეყნებში, რომლებშიც მყარდება საზოგადოების ურყევი რწმენა სამართლიანი და მიუკერძოებელი მართლმსაჯულების მიმართ. ასევე, ხელისუფლება არასამთავრობო სექტორთან ერთად, ორიენტირებულია საზოგადოებრივი პრობლემების გადაწყვეტაზე და არა მათ შექმნაზე. ამჟამად, ქვეყნის დიდ გამოწვევას წარმოადგენს კვაზი-დემოკრატია, კლეპტოკრატია და განსაკუთრებით, ოლიგარქიული არაფორმალური მმართველობა.

            პუი თვისობრივად შეცვლის ქვეყნის ეკონომიკის სტრუქტურას. იზრდება ალბათობა, რომ ევროკავშირის სტანდარტებთან დაახლოების გზაზე, ნედლეულსა და რეექსპორტზე დამოკიდებული ქვეყანა ტრანსფორმირდება მაღალტექნოლოგიური და მწვანე პროდუქციის მწარმოებელ საზოგადოებად, რაც მნიშვნელოვნად ხელს შეუწყობს პროდუქტიულობისა და ეკონომიკის ეფექტიანობის მნიშვნელოვან გაუმჯობესებას. ქვეყანას ეძლვა პოსტსაბჭოთა და განსაკუთრებით, რუსეთის სავაჭრო გრავიტაციული ზონიდან ევროკავშირის ორბიტაზე გადასვლის უნიკალური შესაძლებლობა. მაღლტექნოლოგიური ტრანსეროვნული კორპორაციების ექსპანსია ქვეყანაში გაზრდის მოთხოვნას მაღალკვალიფიციურ სამუშაო ძალაზე, რაც ხელს შეუწყობს საგანმანათლებლო პროგრამების შრომის ბაზრის მოთხოვნებთან დაახლოების პროცესს. თავის მხრივ, ადამიანური კაპიტალის განვითარება განაპირობებს სამუშაო ძალის მეტ პროდუქტიულობას, რაც დადებით გავლენას მოახდენს ტექნიკური პროგრესის სიდიდესა და აქედან გამომდინარე, ეკონომიკური ზრდის ტემპზე. გარდა ამისა, მაღალტექნოლოგიური ინვესტიციები უზრუნველყოფს შრომის უსაფრთხოების პირობებსა და გაზრდის სოციალური დაცვის გარანტიებს, რაც აისახება ცხოვრების ხარისხის გაუმჯობესებაში.

            გაიზრდება წვდომა როგორც საბანკო სისტემის, ისე საფონდო ბირჟის რესურსებზე. ქვეყნის საერთაშორისო საკრედიტო რისკის შემცირებასთან ერთად, მოსალოდნელია, რომ საპროცენტო განაკვეთები კრედიტზე თანდათანობით მოიკლებს, რაც პოზიტიურ გავლენას მოახდენს როგორც საკრედიტო, ისე ეკონომიკურ აქტივობაზე.

            მცირე ბიზნესის მხარდამჭერი პროგრამები უზრუნველყოფს პროდუქციისა და მომსახურების წარმოების ხარისხთან დაკავშირებული პრობლემების მოგვარებას. საერთაშორისო ლიცენზირებული კომპანიები ხელს შეუწყობს ფერმერული მეურნეობების, ტურიზმისა და სხვა დარგების განვითარებას.

            კანდიდატის სტატუსის მოპოვება ქვეყანას აძლევს პირდაპირი სარგებლის მიღების შესაძლებლობას ევროკავშირის ფინანსური ინსტრუმენტებიდან. ესაა გაწევრიანების წინასწარი განაცხადის ინსტრუმენტი (IPA III), რომლის ბიუჯეტი 14 მილიარდ ევროს შეადგენს. მაგალითად, აღმოსავლეთ პარტნიორობის ეკონომიკური და საინვესტიციო გეგმა (EIP), რომელიც 2022 წელს დამტკიცდა, მიზნად ისახავს 17 მილიარდი ევროს მოზიდვას საერთაშორისო ფინანსურ ინსტიტუტებთან თანამშრომლობით. საქართველოსთვის EIP-ის ფარგლებში, ევროკავშირმა უკვე უზრუნველყო 1,7 მილიარდი ევროს ინვესტიცია, მათ შორის 194 მილიონი ევროს გრანტები.  ძირითადი ინვესტიციები მოიცავს: საქართველოში 80 000 მცირე და საშუალო საწარმოს (SME) მხარდაჭერა; შავ ზღვაში წყალქვეშა ოპტიკურ-ბოჭკოვანი და ელექტრო კაბელის დამონტაჟება; შავი ზღვის გავლით ევროკავშირისა და საქართველოს დამაკავშირებელი რეგულარული საბორნე ხაზის დამყარება; საზოგადოებრივი და საცხოვრებელი შენობების განახლება გაუმჯობესებული ენერგოეფექტურობისთვის და მაღალსიჩქარიანი ფართოზოლოვანი ინფრასტრუქტურის განვითარება სოფლად.

            წინამდებარე ნაშრომის მიზანს წარმოადგენს აღმოსავლეთ ევროპის ქვეყნების გამოცდილებაზე დაყრდნობით დინამიკურ-სტოქასტიკური ენდოგენური ეკონომიკური ზრდის მოდელის შექმნა, რომლის მეშვეობითაც შესაძლებელი გახდება ტექნიკური პროგრესის დინამიკის პროექციის გზით პოტენციური გამოშვების პროგნოზირება და აღნიშნულ კონტექსტში,  ევროატლანტიკურ სივრცეში ინტეგრაციის ეკონომიკური გავლენის შეფასება საქართველოსთვის.