ხათუნა ქოქრაშვილი
ისტორიის დოქტორი
საქართველოს უნივერსიტეტი
თამაზ ბერაძის სახელობის ქართველოლოგიის ინსტიტუტი
უფროსი მეცნიერი
თბილისი, საქართველოში
ხათუნა ქოქრაშვილი
ისტორიის დოქტორი
საქართველოს უნივერსიტეტი
თამაზ ბერაძის სახელობის ქართველოლოგიის ინსტიტუტი
უფროსი მეცნიერი
თბილისი, საქართველოში
საეკლესიო სიძველეთა მუზეუმი საქართველოში
მე-19 ს-ის მეორე ნახევარში ეროვნულ-განმათავისუფლებელი მოძრაობის აღმავლობის პირობებში უდიდესი მნიშვნელობა მიენიჭა კულტურული მემკვიდრეობის დაცვასა და კვლევა-ძიებას. ამ პროცესებმა ქართულ საზოგადოებას ახალი ამოცანები და პერსპექტივები დაუსახა. დაიწყო საქართველოში ეკლესია-მონასტრებში არსებული სიწმინდეებისა და უძველესი ხელნაწერების შეკრება-გამოვლენა.
განსაკუთრებული როლი „სიძველეთა“ და „საეკლესიო ნაშთების“ გადარჩენის საქმეში მიუძღვის საეკლესიო სიძველეთა მუზეუმს, იგივე, „საქართველოში ყოვლადწმინდა ღვთისმშობლის სახელობის ძმობასთან არსებულ საეკლესიო განძთსაცავს“. ის 1888 წელს ისტორიკოსის დიმიტრი ბაქრაძის ინიციატივით გაიხსნა ტფილისში და 1921 წლამდე იარსება.
საეკლესიო სიძველეთა მუზეუმის მიზანი წესდებით განისაზღვრა და ითვალისწინებდა საქართველოს ტერიტორიაზე მიმოფანტულ სიძველეთა _ ძველი ხელნაწერების, ნაბეჭდი წიგნების, საეკლესიო-სარიტუალო აღჭურვილობის, საეკლესიო სიწმინდეების, ეპიგრაფიკული ძეგლების, სიგელ-გუჯრებისა და სხვათა წარმოჩენას, შეკრებას, შენახვას, კვლევასა და გამოქვეყნებას. მუზეუმს განაგებდა სამეცნიერო კომიტეტი, რომლის თავმჯდომარეს საქართველოს ეგზარქოსი ნიშნავდა.
საეკლესიო სიძველეების მუზეუმის სამეცნიერო კომიტეტმა მუშაობა დაიწყო დიმიტრი ბაქრაძის უშუალო თავმჯდომარეობით; სხვადასხვა დროს მას ხელმძღვანელობდნენ არქიმანდრიტი ნიკოლოზი, დეკანოზი გრიგოლ პეტრიაშვილი, არქიმანდრიტი ლეონიდე ოქროპირიძე; ეპისკოპოსები: კირიონ საძაგლიშვილი, დიმიტრი აბაშიძე, ექვთიმე ელიაშვილი, პეტრე კონჭოშვილი, დავით კაჭახიძე, ანტონ გიორგაძე.
შემოსული მასალების დამუშავება და აღრიცხვა ევალებოდა საეკლესიო მუზეუმის გამგეს. დიმიტრი ბაქრაძის შემდეგ ამ თანამდებობას იკავებდა თედო ჟორდანია (1889-1897 წწ.), ხოლო მოგვიანებით მოსე ჯანაშვილი (1897-1918 წწ.) და კორნელი კეკელიძე (1918-1921). სწორედ მათ ეკუთვნით საეკლესიო მუზეუმის ხელნაწერთა აღწერილობისა და კატალოგის შედგენა. სხვადასხვა პერიოდში საეკლესიო სიძველეთა მუზეუმთან თანამშრომლობდნენ, ცნობილი ქართველი საზოგადო და საეკლესიო მოღვაწეები: კალისტრატე ცინცაძე, მარკოზ ტყემალაძე, პოლიევქტოს კარბელაშვილი, ილია ფერაძე, ნიკო თვარელიშვილი, ექვთიმე თაყაიშვილი, ნიკოლოზ კალისტოვი და სხვები.
1888-1916 წლებში „საქართველოში ყოვლადწმინდა ღვთისმშობლის სახელობის ძმობასთან არსებული საეკლესიო განძთსაცავი“ სიონის ეკლესიაში იყო განთავსებული, 1916-1918 წლებში კი თბილისის კლასიკურ გიმნაზიაში. საქართველოს დემოკრატიული რესპუბლიკის პერიოდში (1918-1921) სიძველეთსაცავი გადაიტანეს ახლად დაფუძნებულ თბილისის სახელმწიფო უნივერსიტეტში, სადაც მას ეწოდა „სიძველეთა დაცვის მუზეუმი“. მუზეუმის გამგედ დაინიშნა კორნელი კეკელიძე, ხოლო მოადგილედ – მოსე ჯანაშვილი.
1921 წლის 21 მარტს, საქართველოს გასაბჭოების შემდეგ, „სიძველეთა დაცვის მუზეუმი“ დაიხურა, ხოლო კოლექცია უნივერსიტეტის შენობაში დარჩა. 1930 წელს ცალკე გამოიყო ყოფილი საეკლესიო მუზეუმის ხელნაწერების კოლექცია, რომელიც განთავსდა საქართველოს სახელმწიფო მუზეუმის ხელნაწერთა განყოფილებაში.
საეკლესიო მუზეუმმა ფასდაუდებელი წვლილი შეიტანა არამარტო საქართველოს ეკლესიის ისტორიის წყაროთმცოდნეობითი ბაზის გამდიდრების საქმეში, არამედ საისტორიო წყაროთა არქეოგრაფიული დამუშავების საკითხშიც. მისი გრიფით ოცამდე დასახელების ნაშრომი და უნიკალური ღირებულების ხელნაწერი გამოიცა: ათონის ივერიის მონასტრის ხელნაწერი (1074 წ.), წმინდა ნინოს დაუჯდომელი, არსენ კათალიკოსის – ცხოვრება წმინდა ნინოსი, იოანე ბოლნელის – ქადაგებანი და ა. შ.
საეკლესიო მუზეუმმა იკისრა ქართველოლოგიური დარგების, მათ შორის საეკლესიო ისტორიის, სამეცნიერო-კვლევითი პროცესის კონსოლიდაციის, საისტორიო წყაროთა მოძიების და ერთიან სისტემაში მოყვანის, კვალიფიციური არქეოგრაფიული დამუშავების ფუნქცია. მისივე საშუალებით უცხოელი მკვლევრები ეცნობოდნენ ჩვენს ისტორიულ განძსა და წარსულს.
ამჟამად, საეკლესიო მუზეუმის სიწმინდეები ხელოვნების მუზეუმში ინახება, ხოლო ხელნაწერებისა და დოკუმენტური წყაროების კოლექცია 1956 წლიდან კორნელი კეკელიძის სახელობის ხელნაწერთა ეროვნული ცენტრის სპეციალურ ფონდშია წარმოდგენილი.
საკვანძო სიტყვები: საქართველოს ეკლესიის ისტორია; მუზეოლოგია; ტფილისის საეკლესიო მუზეუმი; მუზეუმები საქართველოში.