ნინა ბარნოვი

 

ფილოლოგიის დოქტორი

საქართველოს უნივერსიტეტი

ასოცირებული პროფესორი

თბილისი, საქართველო

https://orcid.org/0009-0001-2899-8963

nino.barnovi@gmail.com

 

ვიზუალური კოდების სემიოლოგიის შესახებ
(უმბერტო ეკოს მიხედვით)

უმბერტო ეკო განიხილავს კულტურის ნებისმიერ მოვლენას როგორც ნიშანთა სისტემებს, რადგან ვარაუდობს, რომ ისინი ასეთებს წარმოადგენენ, თუმცა ამავდროულად დარჩებიან კომუნიკაციის ფენომენებად. ამგვარად, სემიოლოგია უპასუხებს სხვადასხვა თანამედროვე სამეცნიერო დისციპლინების მოთხოვნილებებს, რომლებიც, სწორედ რომ, ცდილობენ განსხვავებული რიგის მოვლენები დაიყვანონ კომუნიკაციის ფაქტამდე. ფსიქოლოგია შეისწავლის აღქმას, როგორც კომუნიკაციის ფაქტს, გენეტიკა დაადგენს მემკვიდრეობითი ინფორმაციის კოდებს... კომუნიკაციური მოდელები სულ უფრო ფართოდ გამოიყენება საზოგადოებრივი ცხოვრების შესწავლისას. განსაკუთრებით ეფექტური გამოდგა სტრუქტურული ლინგვისტიკისა და ინფორმატიკის თეორიის თანამშრომლობა, რის შედეგადაც ასეთი მოდელები გამოიყენება განსხვავებული კულტურების, ნათესაობის სისტემების, მოდის, სამზარეულოს, ჟესტების ენის, სივრცის ორგანიზებისა და სხვ. შესასწავლად. ესთეტიკაც ზოგჯერ იყენებს კომუნიკაციის თეორიის ზოგიერთ ელემენტს თავისი მიზნებისათვის. ჩვენ ვხედავთ კვლევათა სივრცის (ველის) საგრძნობ უნიფიკაციას, რაც გვაძლევს საშუალებას მრავალგვარი მოვლენების ერთი და იმავე სამეცნიერო ინსტრუმენტარიით აღწერისა.
მნიშვნელოვანია აღვნიშნოთ, რომ, როცა ავტორი საუბრობს კულტურაზე, მხედველობაში აქვს ის განმარტება, რომელსაც მას ანიჭებს ანთროპოლოგია:  კულტურა არის ნებისმიერი ბუნებრივი მოვლენა, გადაქმნილი ადამიანის ჩარევით და ამის გამო მისი სოციალურ კონტექსტში ჩართულობის შესაძლებლობით.
კოდი, შეგვახსენებს უ. ეკო, განიხილება როგორც ალბათობათა (შესაძლებლობათა) სისტემა, რომელიც ზღუდავს წყაროს თანაბარ ალბათობას, მაგრამ, თავის მხრივ, აღმოჩნდება თანაბარალბათობიანი მის საფუძველზე შექმნილი შეტყობინებების რიგის მიმართ.
ეს საკითხი ენის ფილოსოფიის მთავარ პრობლემას წარმოადგენს და სხვადასხვაგვარად ფორმულირდება. ჩვენ შემოვიფარგლებით ინფორმაციის გამგზავნის განმარტებით, როგორც მოსაუბრე ადამიანისა, რომლის მეტყველება განპირობებულია შესაბამისი ბიოლოგიური და კულტურული ფაქტორებით, რის გამო შეიძლება წარმოვიდგინოთ, რომ მეტყველება უმეტეს შემთხვევაში იქნება განპირობებული თავს მოხვეული კოდით.
მაშასადამე, ვიზუალური კომუნიკაციის სემიოლოგიური ინტერპრეტაციის მცდელობა გარკვეულ ინტერესს წარმოადგენს იმ მხრივაც,  რომ აძლევს სემიოლოგიას საშუალებას დაამტკიცოს თავისი დამოუკიდებლობა ლინგვისტიკისაგან. როდესაც არსებობენ ნიშანთა ფენომენები ნაკლებად განსაზღვრული, ვიდრე საკუთრივ ვიზუალური კომუნიკაციის ფენომენები (მაგ., ფერწერა, ქანდაკება, ნახატი, ვიზუალური სიგნალიზაცია, კინო, ფოტოგრაფია...), ვიზუალური კომუნიკაციის სემიოლოგიამ შეიძლება შეასრულოს ტრამპლინის ფუნქცია კულტურის ისეთი სფეროების კვლევისას, როგორებიცაა, მაგალითად, არქიტექტურა და დიზაინი, სადაც ვიზუალური შეტყობინებები ამავდროულად წარმოადგენს გამოყენების საგნებს.
თუ დავაკვირდებით მოვლენათა განვითარებას, რომელმაც განაპირობა სემიოლოგიისადმი ინტერესის გაღრმავება საფრანგეთსა და გერმანიაში, ჩვენ იძლებული ვიქნებით, ვაღიაროთ, რომ ის უშუალოდაა გაკავშირებული მასობრივი კომუნიკაციების განვითარებასთან. ამას კი უნდა დავუმატოთ, რომ სოციოლოგიურ წრეებში გაჩენილი მასობრივი კომუნიკაციების პრობლემატიკამ უპირველესად შეერთებულ შტატებში საბოლოოდ მოითხოვა თავისი პრინციპების  სემიოლოგიური დასაბუთება.
მართლაც, თუ მასობრივი კომუნიკაციის საშუალებებს მოეკუთვნებიან კინო, პრესა, ტელემაუწყებლობა, რადიო, როტაპრინტული ყოველკვირეულები, კომიქსები, რეკლამა, პროპაგანდის სხვადასხვა სახეები, მსუბუქი მუსიკა, მასობრივი ლიტერატურა, მაშინ ჩნდება კითხვა: ხომ არ წარმოადგენს მასობრივი კომუნიკაციების თითოეული სახეობა კონკრეტული კვლევის ობიექტს და, საერთოდ, ხომ არ წარმოადგენს ეს მასობრივი კომუნიკაციების კვლევები რაიმე დისციპლინის მეთოდის გამოყენებას რომელიმე ამ საშუალების, მისი ტექნიკების, მათი ზემოქმედების მიმართ? მეორე მხრივ, თუ აქამდე მასობრივი კომუნიკაციების კვლევა მაქსიმალური მოქნილობით ტარდებოდა სრულიად განსხვავებული მეთოდებით , მათი შესწავლის საგანი, ყველა შემთხვევაში, ერთი იყო. მაშინ არანაკლებ მნიშვნელოვანია ასევე ზუსტად განისაზღვროს მასობრივი კომუნიკაციების შესწავლის მეთოდიც. მასობრივი კომუნიკაციების შესწავლისას, როცა გამთლიანდება სხვადასხვაგვარი მასალა, სასურველია და საჭიროც, დისციპლინათაშორის კავშირებზე დაყრდნობით, მივმართოთ ასევე სხვადასხვაგვარ მეთოდებს, დაწყებული ფსიქოლოგიიდან დამთავრებული სოციოლოგიითა და სტატისტიკით. მაგრამ თანმიმდევრულად და მთლიანობაში შესწავლა ამ მოვლენებისა შესაძლებელი ხდება მხოლოდ იმ შემთხვევაში, როცა მასობრივი კომუნიკაციების თეორია და ანალიზი საერთო სემიოლოგიის ერთ-ერთ ყველაზე მნიშვნელოვან განაყოფს შეადგენენ.

საკვანძო სიტყვები: კომუნიკაციური მოდელი, სოციალური კონტექსტი,მასობრივი კომუნიკაციები, სემიოლოგიური ინტერპრეტაცია.